Hansard 2 December 2021

PALIAMENT OF THE KINGDONG OF LESOTHO

SENATE CHAMBER

THURSDAY 2, DECEMBER 2021

The House assembled at 10:30

(MR VICE PRESIDENT in the Chair)

PRAYER

MR PRESIDENT: Kea le lumelisa hoseng hoa kajeno. Ke lebohe  Litho tse Khabane tse ileng tsa nka sebaka sa Morena oa ka oa Matelile sa hore ba ke ba ilo hlaha ketekelong ea letsatsi la HIV and AIDS le neng le ts’oaretsoe Manthabiseng Convention Centre maobane. Re leboha hape le mosebetsi oo ’M’e ’Makholu le bo-‘M’e Mafumahali le o entseng ka ‘nete, rea leboha lebitsong la Ntlo.

Litho tse Khabane re na le litsebiso tse latelang; Kajeno Letona la Bophelo le Letona la Likhokahanyo Mahlale le Ts’ebeliso ea Mahlale ba tla etsa lipolelo (Statements) ka koano ka Ntlong.

Tsebiso ea bobeli; Mekhatlo oa Lesotho Gender Based Violence Forum (GVF) le Men Engaged Alliance e memela Litho tsohle tsa Ntlo ea Senate tsa bo-Ntate ‘mokeng oa pele oa Mokhatlo oa ho ts’oaea matsatsi a 365 e seng a 16, a ho loants’a tlhekefetso ea basali le bana. ‘Moka ona o tla qala ka motsamao ‘me mohoanto o tla fella Maseru Club moo litaba boholo li tlang ho etsahala hona teng. Ho tla phatlalatsoa hamorao hore na o tla qala kae o tsamaee joang. Tebello ke hore har’a baeti ba bohlokoa Khosi Rabasotho o tla ba teng, ‘me tsena tsohle li tla etsahala ka Labobeli la 7 Ts’itoe 2021 ka 10a.m hoseng ‘me ho tla qaloa ho fihloa ka hora ea bots’elela hoseng ho latela lethathamo la lietsahala tsa letsatsi leo.

Tsebiso ea boraro Honourable Members; World Vision Lesotho National Office e memela Litho tsa bo-‘M’e tsa Ntlo ea Senate lipuisanong tsa toants’o ea tlhekefetso ea basali le bana nakong ena ea sehopotso sa matsatsi a leshome le metso e ts’eletseng lefats’eng a ho loants’a eona taba ena ea tlhekefetso ea basali le bana. Tsena tsohle li tla etsahala Lancer’s Inn Hotel ka Laboraro la la 8 Ts’itsoe 2021 ho tloha ka 8:30a.m hoseng ho isa ha hora ea pele e fetile ka metsotso e mashome a mararo. Moaparo oa lietsahala tsa letsatsi leo e tla ba ka ‘mala oa namuni (orange) ’me ’moko-taba ke Orange the World end Violence Against Women Now.

Tsebiso ea bone; Lekala la Tekano Bacha Lipapali Le Boithapollo (Gender, Youth, Sports and Recreation) le memela Litho tsohle tsa Ntlo ea Senate pulong ea lipapali tsa Maseru 2020 African Union Sports Council Region 5 Youth Games ka Labohlano la la 3 Ts’itoeSetsoto Stadium ka hora ea bots’elela mantsiboea (18:00hrs)

Athe kajeno hang ha Ntlo e phomola Lesotho Town and Regional Planning Institute e kopa ho tla bua le Litho ka Lesotho’ Land Youth Crisis hona ka mona ka Chamber. Hang ka mor’a lipuisano tseno, Ntate Makoanyane Letsie le eena o kopa ho tla bua le Litho ka Makoanyane Two Model of Leadership litabeng tsa Tlhopho-Bocha.

Item No.2 Financial Institutions Processing and Licencing Regulation 2021

Lesotho Petroleum Fund Regulations 2021

VICE-PRESIDENT: Minister of Finance

HONOURABLE MINISTER T. SOFONIA: (Minister of Finance) Kea leboha, Ntate Motlatsi oa President. Ke ema ho teka  Melaoana ena ea Financial Institutions Processing and Licencing Regulation 2021 le Lesotho Petroleum Fund Regulations, 2021.

VICE-PRESIDENT:Rea leboha Honourable Minister. They will be referred to a relevant Committee. Honourable Minister of Communications, u ka tsoela-pele Ntate ka polelo

HONOURABLE MINISTER T. RAPAPA: (Minister of Communications) Kea leboha Ntate Deputy President. Lekhotla la Khaso la Naha (LNBS) le ile la sitoa ho hasa ka kotloloho ts’ebetso ea Paramente ho television ho fihlela e neng e etsoa ka Laboraro la beke ea ho feta. Lebaka ke hobane koloi ea television e etsang mosebetsi oa khaso e bulehileng e bitsoang OB Van e ne e na le khaello ea mochini o sebelisoang ho tsoaka lits’oants’o (Mixer).

Lebaka la taba ena ke hore mochini o joalo o ile oa nts’oa ‘me oa kenngoa koloing e ncha eo hoseng kajeno re neng re e khakola e rekiloeng ka chelete e ka etsang li million tse mashome a mararo (M30 million). E tla hasa ka ho otloloha. Koloi eo e ile ea fihla maoba ‘me kajeno joalokaha ke se ke boletse e ile ea khakoloa.

Leha ho le joalo, polelo e felletseng ea Letona la Lichelete ka likhakanyo tsa lichelete tsa tlhahlobo ea lichelete bohareng ba selemo, e ile ea hasoa horeng ea borobeli ka phirimana ea la 25 Pulungoana 2021 ho latela tokiso e ileng ea etsoa ke Television ea Lesotho. Ho sa le joalo, lipapali tse qalang tsa bacha tse bitsoang OSC Region 5 li sitiloe ho hasoa maobane ka lebaka la hobane eona koloi eo e ne e le hona e hokeloang kajeno  empa ha e le seea-le-moea sa Lesotho se ile sa phatlalatsa litaba tsa tlaleho eo ea chelete; sa phatlalatsa litaba tsa lipapali maobane. Kajeno litaba tsohle tsa lipapali li tla hasoa ka ho otloloha Thelefishining ea Lesotho esita le hona Seea-le-moeeng sa Lesotho.

Ke qetella polelo ena ka ho leboha tlatsetso ea lichelete e sa tsa tsoa ‘Musong oa Lesotho  kajeno re se re tla ba le makoloi a mabeli a bitsoang li-OB Van. Koloi ea bobeli e tla sebetsa ka ho otloloha ho hasa litlaleho tsa Paramente. Hono ke ho bolelang hore Ntlong ea Sechaba esita le Ntlong ea Mahosana ho tla hasoa litaba tsa teng ka ho otloloha ka ho fapanyetsana. Kea leboha Mohlomphehi.

VICE-PRESIDENT: Honourable Members, Lipotso tse khuts’oanyane. Professor Rapapa, Morena oa ka oa Leribe in that order…

HONOURABLE SENATOR PROFESSOR N. RAPAPA: Kea leboha, Ntate Vice-President. Ke u hlomphe Ntate ke hlomphe Matona a Khabane a teng ka mona. Ha ke botse moholoane oa ka ke botsa Ntate Letona. Ke ne ke re ka ’nete rea leboha ka….

VICE PRESIDENT: Ha u botse mokhethoa oa hau?

HONOURABLE SENATOR PROFESSOR N. RAPAPA: Ae ke letona kajeno. Kannete rea leboha ka likoloi tsena tse tla tla li etsa mosebetsi ona o moholo ehlile ha ho na le koloi e tsamaeang e nka litaba kannete le haele mafelo a beke li ‘ne li tsamaee li il’o nka litaba le metseng koana e le hore litaba tse etsahalang le ka ntle koana Basotho ba ‘ne ba li bone li se ke tsa hanella Maseru mona feela. Ekaba taba e ntle.

Potso ea ka e le ‘ngoe ke hore na ebe ‘Muso o entse bonnete ba hore likoloeana tsena tse peli li kene insurance hobane theko eno ea tsona e boima haholo hobane ha mathata a ka ba teng ho tla ba le bothata bo boholo kea leboha.

VICE-PRESIDENT: Morena Joel.

HON SENATOR J.A. MOTS’OENE: Ha ke u hlomphe Mohlomphehi Motlatsi oa Madam President leha feela Setho se Khabane se batlile se thetsa e ‘ngoe. Ke ne ke mpa ke re feela ebe Mohlomphehi Letona le Khabane…

VICE-PRESIDENT: Honourable Members Order. Ntate Lebesa le uena Ntate Matelile le tla ea hae pele ho nako ea ho ea hae.

HON SENATOR J.A. MOTS’OENE: Mohlomphehi, ke ne ke re na Mohlomphehi Letona le Khabane ha e le mona a bua ka hore koloi e ‘ngoe e tla hasa litaba tsa Paramente, ebe ha Paramente e koetsoe ha ho betere hore joale ho uoe metseng mola ho il’o nkuoa litlhoko tsa Sechaba ho tle ho bonahale hore na ke sefe se hlokang re tlo se sebetsa moo? Ebe ha a bone eka e ka ba bohlale ho etsa joalo na?

VICE-PRESIDENT: Honourable Minister: 

HONOURABLE MINISTER T. RAPAPA: Kea leboha Mohlomphehi Deputy President. Ke arabe potso ea pele e reng na e ke se be bohlokoa hore litaba tsena li hasoe ka ho otloloha metseng koana. Ehlile ke mosebetsi oa sechaba. Ba hle ba tloaetsoe hore ha Paramente e koetsoe, leha e ntse e butsoe Paramente, Koloi e ‘ngoe e le Paramenteng e ‘ngoe e etse oona mosebetsi o oa ho phatlalatsa tseo ebang li ea etsahala.

Hosane ke letsatsi la disability moo Bahlomphehi re tla be re le Butha-Buthe ka tsona litaba tsena ‘me ho ka ba molemo hore re ke re il’o etsa test hore na ha li hasoa ka ho otloloha hore na ts’ebetso e ka ba joang ‘me ehlile ke tiisa taba eno le ho araba potso eona ea Setho se Khabane Morena oa Leribe hore ha Paramente e koetsoe ho ka hla hoa etsoa joalo. Ehlile ke taba e utloahalang ‘me ke lumela hore e tla etsoa.

Ke maobanyana mona ha ke ne ke fana ka boeletsi ho baheso hore taba ena ea hore litaba tse hlahang TV Lesotho o fumane  ele feela litaba tseo ha batho ba baholo ba ‘muso ba tsoa ho tsona e le tsona feela litaba tse hlahang Lesotho Television, taba eno e fele. Haeba litaba ke lintlha tse supileng, ea bosupa e ke e-be ea sechaba e sa kenyeng ba baholo pusong hobane e se e ka litaba ke tsa ‘muso feela. Kea leboha Ntate.

VICE-PRESIDENT: Morena oa Thaba, Morena oa Lioli.

HON SENATOR K.L.K THEKO: Mohlomphehi kea leboha kannete. Honourable Minister kea bona hore mohlomong e ka ‘na eaba u ntse u itokisetsa ho etsa mosebetsi o nepahetseng empa motho ka ho tseba ebile o le ralipalo ea bileng a nang le ts’obotsi ea kutloisiso ea economy, in your opinion in this time e kotsi kapa e thata hakana u bona eka ho etsa seea-le-moea le ho phatlalatsa litaba compared to other means ea batho ebe ntho eha le iketsetsa eona hore le tle le tsebe ho etsa campaign ka eona e le eona joale e tle e le ise holimo le tlaase, e le sale morao lona ba pusong. Kea utloa sentiment ea hau ha u re ehlile ke hobane oa tseba hore ho uoa bathong ba baholo feela ke bona ba saloang morao ke liphatlalatso tsa mofuta ona.

Feela kannete in an economic view na do you think it is necessary at this time eseng hore ha se ntho e hlokahalang but at this particular time do you think it is prudent to use money to buy a M30m worth of a car? Ha ho se na letho ho se na mosebetsi bacha ba na le mathata hakaale-kale? Na ke ntho eo u e khotsofallang kapa o laetsoe hore o reke koloi ea M30 million? Joale ke batla ho utloa ho uena Ntate hore na uena ha u etsa calculate lintho chelete ena ho ne ho se  na moo e kaeang teng. Le temong ena eo re sitoang ho tlosa leoto le tlisa lintho morao. Ebe molato ke eng Ntate ha u talima? U ka re hlalosetsa hantle u ke u etse compare taba ea moruo oa naha oa hona joale. Joale le theko ea koloi ea M30 million. Is it not because lea ipatla le batla ho tla ea ka koloi eo maratong a lona le batla ho tla inyakalatsa at our expense? Kea leboha Mohlomphehi.

MR. VICE-PRESIDENT:  Hon. Minister o ne a buile le ka taba ea insurance, empa ha u ka ba ua e thetsa, kahoo u tle u e kenyeletse le eona, Ntate.

HON. SENATOR S.K. MASUPHA:  Kea leboha, Mohlomphehi.  Kea leboha kannete ha e le mona ‘Muso oa Motlotlehi o ntse o bonts’a hore o ntse o tsoela-pele.

Ho na le ntho e ‘ngoe e nts’oenyang haholo, eo,  Mohlomphehi, ke bonang seea-le-moea-pono sa rona se salletse morao ho tse ling tse tlileng morao ho sona.Ntho eo ke reng se salletse morao ke hobane matsatsing ana ke se ke bone hore kannete sea iteka, hobane se na le summary ea mananeo a letsatsi, empa ke re na ke eng ntho e sitisang hore Lesotho Television e be le mananeo a fixed, a mona ao e reng ha u qala u e bula feela, ebe a a hlaha, Mohlomphehi? Ntho e mono ehlile ea nts’oenya!

HON. T.S. RAPAPA:  Kea leboha, Mohlomphehi. 

Ke hona mane hoseng ha re bua ka Polelo, ke re re lokise hore M32 million e akaretsa le thepa e il’o kena ka  li-studio.  Bonnete koloi ka boeona, le thepa e ka koloing, le ka koloing ena ea khale, ho e ntlafatsa ke M6.2 million.  E leng ho re M24 million ke thepa e il’o kena in the studio le ho ntlafatsa libakeng tse ling.

Leha ho le joalo e lokela ho etsoa insure, ‘me ehlile re e lefelletse eona insurance hang ha e fihla, kaha ke thepa e turu – haeba koloi ea mofuta ono, eo kannete rona re bonang feela e ts’oana le e tsamaeang haeso koana ea sprinter, feela it is M6.2 million, ke ho bolela hore e ts’etse thepa e turu bo ts’abehang, ‘me ho ka ba molemo hore e lefelloe insurance!

Morena oa Thaba-Bosiu o re na ha re e’o etsa campaign feela ka koloi ena, haholo maemong ana a lichelete.

 Morena oa ka, ka uena, Motlatsi oa Mookameli, ho hasa litaba ka ho otloloha –  tsona tsa temo, hore na ke khoahla e kae, ke lehoetla le lekae, ke linaoa tse bongata bo bokae, ha e hlaha Thelefishining ea Lesotho ke ho tlisetsa lihoai tseno ba tla reka.  Ho reka thepa eno ke hona hore batho ba tsebe ho bona.  Ke lumela hantle hore thepa eo e tla ntlafatsa moruo.

Haeba ho na le tlhahiso e kholo ea morafo haeso mane Mosalemane, e ba ho rafshoa taemane –  ho phatlalatsa litaba tseno ha li etsahala hang-hang ke ho fetisa litaba tse tla etsa hore ho bonahale hore taba e teng ka har’a naha ea Lesotho.Ka hona ke nka hore ka nako ena ho ne ho le bohlokoa le hona hore re thibele ts’enyehelo e kholo ea bokuli bo tlisoang ke lefu lena la Covid-19.  Ho phatlalatsa litaba ka ho otloloha ha li etsahala, eba ho tla be ho thibeloa batho ba tlolang molao malibohong ho re tlisetsa eona,  re se tl’o sebelisa chelete e ngata ho thibela lefu kapa ho phekola.  Joale ha re se re entse phatlalatso eno ka ho otloloha e tla be e entse hore lits’enyehelo tsa sechaba li be tlaase.  Ka hona ke nka ena e le e tl’o thusetsa ho ntlafatsa oona moruo.

Morena oa ka oa Lioli, Lesotho Television e sa ntsane e salletse morao, ke ka lebaka lena re rekileng thepa ena hore e se ke ea salla morao.  Ke ka lebaka lena re ileng Bankeng ea Afrika le ‘Musong oa lesotho ho ea kopa tlatsetso ea lichelete hore re be le Project e bitsoang ka hore ke Digital Transformation e thusang hore ho kenyeletsoe marang-rang a ntlafetseng. 

Bosholu ba lichelete kajeno bo atile, ‘me bo etsoa ka marang-rang.  Ho ka ba molemo hore re nts’e chelete re le ‘Muso hore marang-rang a ntlafale, re thibele litlolo tsa molao tse kenyeletsang le bosholu ba lichelete moo u fumanang li nkoa ka marang-rang, li sebetsoa ka marang-rang ke makala, feela ha li tloha Finance li ea mane Central Bank li boela li isoa ka pampiri, ‘me pampiri ebe ba e fetola, empa e ka be e etsoa ka marang-rang, ‘me marang-rang a hlahloba hore na litaba li nepahetse, ebe a tla thibela bosholu.

Kea leboha ho utloa, Morena oa ka, hore u bone hore Lesotho Television e-ea iteka, ‘me ho leka ho bonts’a hore ntlafalo e teng, ‘me rea e leboha thoholetso eo ha e le mona litaba li le ka mokhoa ona.

Ke qetella feela ka hore qholotso eo re nang le eona, Bahlomphehi, ke koetliso ea batho ba sebelisang mechini.  Ha u sheba u fumana hore liofisiri tsa rona ke batho ba keneng mosebetsing khale ha lintho li sa ntsane li etsoa ka mekhoa ea khale.  Ho ka ba molemo hore ba bacha ka litsebo tse ncha ba kenelle.  Ke eona taba eo re e kopileng kajeno hore re mpe re tlatselletsoe ka litsebi e le hore phatlalatso ea Lesotho Television le Seea-le-moea sa Lesotho, esitana le Ultimate FM, li ntlafale li sebetse ka mokhoa oa morao-rao.

HON. SENATOR K.L.K. THEKO:  Ke kopa ho botsa Letona potso ea ho qetela.

 Ke kopa Letona le ke le re bolelle vision ea lona ,hobane ha esale Matona a kena ka taba ea hore ho na le litaba tseo ereng ha li buuoe le ka mona ebe lia hlekoa. Ke hobane’ng u etsa censor  litaba tsa rona ka moo hakaale-kaale ha re etsa mosebetsi? 

Ts’obotsi ea lipuo kapa ts’obotsi ea batho ba Lekala la hau ka puo ea Senyesemane le ea Sesotho, it is so pathetic!  Na ebe Letona le tla ke le leke ho lokisa batho bao ba phatlalatsang litaba? Ke hobane ba re tlotlolla machabeng ka ho bua!

 Ha ke re ba bue Sekhooa seno se sekaalo-kaalo, feela ooele, ts’obotsi ea puo ea Sesotho le ea Sekhooa are so low and embarrassing!  Ebe ke ntho eo re tla ke re e sebeletse hore re kenye batho ba bang kapa re hire ba bang, ba batlang ba entse lipuo? 

Ke bona eka ho ntse ho hiroa ka hore haeba ha habo e le Mosalemane o tla fuoa mosebetsi hothoe a bale litaba a sa tsebe kapa a sa fumana thupelo. 

Na ebe Letona le bona eka vision ea pele le tloha Lekaleng leno, (hobane ‘na ke batla Letona le be lekaleng le leng leo ke le joetsang ka lona kamehla) mohlang Letona le tlohang, ebe ho na le ntho eo le tla e etsa promote kapa eo le tla e etsa provide hore ho be le tlhoeko ea puo, moaparo and appearance?  Kannete our Television status ea batho ba news readers is so bad! So pathetic! So embarrassing, ho motho ea patriotic joaloka ‘na, ea ratang naha ea habo!

Batho ba South Africa ba shebella Television ea rona, and people get embarrassed all the time.  Joalekaha Letona le bolela ka li-technicians, ooele, Ntate, na ebe Letona le hopotse hore li etsoe improve kapa le tla ‘ne le li siee li ntse li le tjee,  re hle re tsebe re e’o kopa batho ba Mosalemane hore ba khethe Professor Mahao, ba khaohale le uena, Letona le Khabane hobane, ekare u tla re tena? Ekare u tla re luba!

MR. VICE-PRESIDENT:  Morena oa Thaba-Bosiu, tsoa litabeng tsa haeso! Ha se moo ho tl’o etsoa campaign sebakeng sa ba bang ka mona!

HON. SENATOR S.K. MASUPHA:  Kea leboha, Mohlomphehi.

  Taba e salletseng ke ea hore – eo Mohlomphehi a nkhopolitseng eona – Tona-Kholo ea mehleng Mohlomphehi Pakalitha Mosisili o ile a etsa hore ho be le sekolo sena sa bitsoang Limkokwing se nang le technology e holimo haholo.  E se e le ka lilemo joale bana ba teng ba ntse ba pasa, ‘me ka har’a bona ho na le ba entseng litaba tsena tsa television.  Ebe bothata bo hokae? Bothata ke taba ea lichelete tse lefang bana bao kapa ho etsahalang ke hofe? Kapa ho batloa batho ba tsoang ka ntle ho naha?

 Ke utloa Letona le sa nkholise ka taba eno eo le qetang ho e bua.

HON. T.S. RAPAPA:  Kea leboha, Mohlomphehi.  Ke ne nka re feela ha Morena oa Thaba-Bosiu a re na are we censoring the news, ke re,  ae, Ntate Morena oa ka, I do not! Ke le Letona le ikarabellang ha ke tsebe hore na re tlangoa ke eng hore re ;’ne re fihle re etse censor lintho.

Hoo e leng bohlokoa ke ho re nako ha e eo – eo u fumanang hore litaba tse etsahetseng ka Ntlong ea Mahosana tse nkileng hora le halofo le tse nkileng lihora tse tharo Paramenteng, le tse nkileng lihora tse hlano lipapaling, re lebelletse hore li hasoe ka nako ea metsotso e mashome a mararo. Ke ka lebaka lena ba bitsoang ka ho re ke ba hlahlobang litaba tsa ts’ebetso ka mono ba lekang ho li beha ka mokhoa oo li leng kateng, li fetisa molaetsa e le taba.Ho etsahala’ng ke ho re ke boitokisetso.

  Ke maoba mona ha re ne re lumellana hore Lesotho Television ha e qala ho hasa ho tloha hoseng ka hora ea bots’elela e e’o fella ka hora ea leshome, e-be ehlile e le mananeo a tloaelehileng, a hlileng a sebetsang.  E leng ho re litaba tsena ka nako eno eo ho seng ho etsoa joalo, re tla ke re emise ho bona li-television tsa mafats’e a mang ho li-programme tsa rona mono, tseo hangata li eeng li hlahe ka linako tseno.

Ke tle tabeng ea Morena oa Lioli ha a bua ka baithuti ba Sekolo seno seo a se boletseng.  Ehlile ba sehlopha ba sebetsang hona Lekaleng lena la haeso ba tsoang hona Sekolong seo.  Ha se batho ba tsoang ka ntle ho naha hohang ntle le a le mong eo ke neng ke mo tseba a tsoa ka ntle ho naha eo e bileng a seng a itokollotse hona joale, ea neng a tlile ka Project ea ADB.

 E leng ho re ka bokhuts’oanyane ke Basotho ba sebetsang lekaleng leo la haeso, eba ke baokameli kapa e ba ke bahlanka.

MR. VICE-PRESIDENT:  Letona le Khabane, ke kopa u be u se u fetela Polelong e latelang.

Polelo Mabapi le Leano la Bophatlalatsi

HON. T.S. RAPAPA:  Kea leboha, Mohlomphehi.  Taba eo ke tl’o bua ka eona ke Leano la Bophatlalatsi, leo ka 1993 Letona le Khabane la Liphatlalatso ka nako eo, Mohlomphehi Monyane Moleleki, a neng a bolele hore ho tla ba le leano la bophatlalatsi. 

Leano la bophatlalatsi le qalile hore le ngoloe ke Lekala la haeso la Likhokahanyo, Mahlale le Ts’ebeliso ea Mahlale maoba mona ka nako ea boitokisetso ba tlhopho-bocha.  Leano leo la kena ka har’a National Reforms Authority, e ileng ea fetisa leano, leano leo la behoa ka pele ho Lekhotla la Matona, ‘me Lekhotla la Matona la le fetisa  la tekoa Paramenteng ka Ntlong ea Sechaba ka la 17 September, 2021, ‘me ka lebaka la litsamaiso tsa rona eaba esale le tekoa, eaba ho buuoa ka har’a Paramente e-ba taba eo e leng sieo litsamaisong, ka lebaka la hobane ho tekoa Melao, Melaoana, ho tekoa Litlaleho tsa Lichelete ka Mohlahlobi e Moholo oa Libuka tsa Lichelete, e leng tsona tse bileng li fetisetsoang ho Likomiti tsa Paramente.

Ke le Letona le ikarabellang ka bona ho le molemo ho etsa Tlhahiso ka har’a Paramente, ‘me Tlhahiso eo ea buuoa, ‘me e ne e le ea nomoro ea 375.  Eona e ne e re: 

“Ho kopa Ntlo e Khabane hore e amohele e-be e hlohonolofatse Leano la Bophatlalatsi la Naha ea Lesotho le entsoeng ke Lekhotla la Tlhopho-Bocha la tiisoa le ho hlohonolofatsoa ke Lekhotla la Matona la ba la tekoa ka Paramenteng.”

Litaba tseo li ile tsa buuoa ka Lekhotleng la Sechaba, ‘me ke qetelletse ke bona ho le molemo hore e le taba ea tsamaiso joale –  hobane taba ena ha se molao, empa e le leano leo hangata le eeng le etsetsoe qeto ke Lekhotla la Matona, joale ebe lea amoheleha.

Ena taba e bohlokoa hobane e tsoa mane ho Tlhopho-Bocha, ebile ke leano le leholo leo esale le lebelletsoe ka lilemo. Ke ile ka bona ho le molemo, hee, hore ha ke tl’o fana ka lona ka mona, le tle ka oona mokhoa oa hore ebe ke entse Polelo hore re na le leano ke lena la bophatlalatsi, leo nka ratang hore ke hlalose lintho tse tharo, kapa tse ‘ne, tseo le nang le tsona.

  1. Ke ho re na sechaba se nka karolo joang litabeng tsa bophatlalatsi. 
  2. Na baphatlalatsi ba na le litokelo life, ebile ba fumana melemo efe. 
  3. Na ‘Muso oa Lesotho le sechaba sa Basotho se kenya letsoho joang ho thusetseng hore bophatlalatsi bo koetle hantle ka litsebo, hobane joale bophatlalatsi bo lokileng, bo botle, bo nang le litsebo ha bo tlise lintoa le mefere-fere e ileng ea ts’oana le ea naha ea Rwanda.

4.  Taba ea leano la bophatlalatsi e boetse e kenyeletsa hape le eona taba ena ea hore baetapele – haholo ba boitseko, e leng Political Leadership, le bona ba tsebe hore na ba na le boikarabello bofe, haholo ha u fumana moo le rona re bang le thahasello ea ho bona hore bophatlalatsi joale bo loana lintoa tsa rona tsa lipoletiki.

Taba ena, Mohlomphehi, ke tokomane ke ena eo ke lebohang hore ebe ke tla fumana monyetla oa hore ke fane ka eona ka Ntlong ena e Khabane, hore e tle e tsebe ho fuoa Litho.  Kaha e bile e le tokomane a batlang e le pampiri e ngata haholo, ho ka ba molemo hee, joalokaha ke ile ka kopa, joale e tle e romelloe ka marang-rang ho bohle, Bahlomphehi ba tle ba ipalle eona.

Ka bokhuts’oanyane, Mohlomphehi, ke ho re ke ne ke etsa Polelo ena e le hore leano lena la bophatlalatsi ebe le fihlile ka hare ho Ntlo ena e Khabane, ‘me Litho li ka tseba hore li iphumanele eona, joalokaha le se le fetisitsoe le ho amoheloa ka Motion      No. 375 ka mane ka Ntlong ea Bakhethoa.

HON. SENATOR J.B. MOTS’OENE:  Kea leboha, Mohlomphehi.

  Ke botsa Letona le Khabane potso eo e hlileng esale e le ngongoreho ea Ntlo ena ea Mahosana, hore na ke  hobane’ng nako ee kaofela ha Matona a etsa Lipolelo a qala ka Ntlong ea Bakhethoa, a sa qale ka moo, feela re bitsoa Ntlo e Kaholimo na?

HON. SENATOR PROF. N. RAPAPA:  Kea leboha, Mohlomphehi,  lipotso tsa ka li peli feela. 

Ke batla ho utloa hore na ha le tla Senateng mona ebe leano lee le tla ‘ne le sebetsoe joalokaha le sebelitsoe ka National Assembly, moo ho thoeng le ile la feta ka Motion eaba oa amoheloa? Kapa ebe ho tla sebetsoa joang?

E ‘ngoe ke hore ho ne ho ile hoa ba le taba mona ea ngoliso ea sim-card –  na ebe eona e hakae?  Na ebe Letona le Khabane ha le re le tla re romella litaba tsee ka marang-rang ebe Letona le hlokometse hore ha re na Wi -Fi na?

HON. T.S. RAPAPA:  Kea leboha, Mohlomphehi.

 Che, ho ile hoa thoe ha ho botsoe ngoan’abo motho, empa ho botsoa Letona, ha  ke ne ke utloa eka tse ling re ne re ka ‘na ra li bua lapeng koana, ke tle ke tsebe le ho thusetsa hore –  joalokaha Morena oa ka oa Thaba-Bosiu a ile a re kannete re tle re mo fe monyetla, ke tle ke tsebe ho ‘muella primary elections tsa mokha oa habo!

Ke qale ka ena eo Morena oa ka oa Leribe a e botsitseng.  Litaba li qala ntloaneng li ee ntlo-kholo,   ke lebaka leo re qalang ka mane joale re fetise, haholo ha e le litaba tse tla tlameha ho etsetsoa qeto ntlo-kholo. 

Ke kopa ke arabe ena ea sim-card registration.  Lekala la haeso, ka Letona Communications, le ile la teka sim-card registration Paramenteng, Komiti ea Paramente ea fana ka taelo, ea e lahla, eare ke e hule, empa  ka hana ka har’a Paramente, ka hana ho e hula, feela ka qobelloa ho etsa joalo.

Standing Order No. 66 se re ha taba e ile ea tekoa ka har’a Paramente, e le Palong ea Bobeli – Second Reading of the Bill, ha e na hore ha e ile ea etsoa negative joale ebe e kena Paramenteng.  That was my stance ha ke bolella ba haeso – ke re, ba haeso, ha re lokiseng molao, e seng re re o huloe.  Qeto ea National Assembly e ile eaba hore e huloe.

Ke ka lebaka lena le maoba ha ke bua ka media policy ka utloa ke makala ha Maparamente joale – ‘ona a itse re khutlise ntho ka ho nqobella!

HON. SENATOR [not on the floor]:  Ha ea tla ka moo hobane’ng?

HON. T.S. RAPAPA:  Ha ea tla ka mona hobane e hutsoe ka Ntlong ea Bakhethoa, mane moo ke reng ke ntloaneng. 

Taba ea marang-rang a Wi-Fi kannete ke boikarabello ba ka ke le Letona la Lekala la Communications hore internet le Wi-Fi naheng ea Lesotho li be teng kaha li boikarabellong ba Lekala la haeso.  Taba eo re tla e bona hore ho fela ho na le litaba, ‘me e lokela hore e etsoe, haholo hobane ka Mokotla oa African Development Bank o buang ka hore marang-rang a etsoe, ho huloa khoele Masianokeng ho ea Thaba-Tseka,  ho hlongoa litora, ho huloa khoele ka har’a teropo.

 Khoele e teng e mathang ho tla mona LNBS le ho ea kae, ‘me kea makala haeba mona Wi-Fi ha se ntho e teng.  Ka bokhuts’oanyane ke ho re e lokela hore e kenngoe hang-hang, hobane moaho oane o ntseng o ahoa ka mane ke ntse ke bona hore o tla nka nakoana hore o be o phethetsoe.

MR. VICE-PRESIDENT:  Rea leboha, Letona le Khabane.

Next Item, Mr. Clerk.

ORAL ANSWERS TO QUESTIONS

Question 126:

                TLHOKAHALO EA HO HLAHLOBA MOLAO OA PHANO EA “BAIL” KA MAKHOTLENG A MOLAO HO BABELAELLOA BA LIQOSO TSA LIPOLAO LE LITLOLO TSE PHAHAMENG TSA MOLAO.

Hon. Senator M. Lebesa a botsa Letona la Molao le Toka hore na o hlokometse bophahamo ba lipalo tsa linyeoe tsa lipolao tse nyarosang le litlhekefetso tse etsetsoang basali le bana ka har’a naha, ‘me haeba Letona le hlokometse:

  • Ke kapele hakae molao oa phano ea “bail” o tla hlahlojoa bocha molemong oa polokeho ea sechaba le kabo ea toka;
  • Na Letona le ka beha Ntlo leseling ka kamahano ea chelete e patalloang phano ea “bail” le tlolo ea molao e entsoeng;
  • Ha re sheba lietsahala, na phano ea “bail” e lokela hore ka har’a Molao oa Motheo e ‘ne e tolokoe e le tokelo ho setloli sa molao sa mofuta oo?

HON. MIN. T. LERAFA (ON BEHALF OF MINISTER OF JUSTICE, LAW AND CONSTITUTIONAL AFFAIRS):  Kea leboha, Mohlomphehi.

 Karabo ea Potso ena e teng, Ntate. 

Ke mpe ke re feela hantle lipuo tse sebetsang ka har’a Ntlo ena li peli, e leng Sekhooa le Sesotho.  Leha ho le joalo khothaletso e ee be hore re sebelise ena ea rona, e le hore le nkhono ea koana Sanqebethu a utloe, hobane Bahlomphehi ha ba botsa lipotso ka mona, ha ba ipotsetse e le bona, empa ba botsetsa beng ba naha morao koana. 

Ntate, leha ho le joalo, Karabo ea Potso ena e ngotsoe ka Senyesemane, ‘me ke tla e araba ka sona Senyesemane. 

Re lekile ho e phoka taba ena, empa e bonahala e hana ho ea moriting, empa ke tla e sebetsa.

Karabo e baleha tjena:

There is a bill already at draft stage in regard to the bail law.  This bill will be presented before Parliament for it to be law.  Bail seeks to secure attendance of the suspect of a crime, but if there is a suspicion that the suspect may not stand his trial, then the Court is entitled to refuse bail for such a person.

Further, if there is also the likelihood that if released on bail, the suspect may violate these bail conditions –  that is, interfere with crime witnesses or that he may not stand his trial, s/he may be refused bail.

Yes, bail is a Constitutional right, but it is with limitations, and it is not an absolute right. Check above.

 A person is presumed innocent until proven guilty and you must also be aware that there is a difference between bail proceedings and a trial.

Kea leboha, Mohlomphehi, ke eona Karabo ea Potso ena.

HON. SENATOR. T. AU: Kea leboha, Ntate Vice-President.

Ka ‘nete, nkeke ka re ke na le potso, empa ke na le ngongoreho haholo mona moo Mohlomphehi ha a tl’o tla a beha karabo eo a e hlalositseng hantle hore e ea ho Basotho joale a tl’o tla e beha ka Senyesemane!

Ka ‘nete taba ena ha e ea nkhotsofatsa, hobane ba u mametse, Mohlomphehi, Motete mane, joale batho ba Motete ha ba u mametse ba utloa u nts’u bua puo e thata feela eo ba sa e tsebeng Motete koana.

Ka ‘nete ena eona ke kopa e se ke be ea hlola e ipheta e-be ke lekhetlo la ho qetela ka ‘nete e etsahala.

HON. SENATOR T.M. MOHALE: Kea leboha, hle, Ntate Motlatsi oa President.

Potso ea ka ho Letona le Khabane ke ea hore na hoban’eng Sehlomathiso se bohlokoa hakana-kana maphelong a Basotho se nkile nako e telele ho phethahala?

Hoban’eng Sehlomathiso sa bohlokoa, se sireletsang maphelo a Basotho, se nka nako e telele ha kaana ho phethahala?

Potso ea ka ea bobeli, ke hore na, Ntate Letona, ebe ke kapele hakae Sehlomathiso see se tla phethahala ho sireletsa Basotho na?

HON. SENATOR PROF. N. RAPAPA: Ka ‘nete kea leboha; ke se ke thatiselletsa ho Morena oa ka mona.

 Ke ne ke re ho latela mathata ao re nang le ‘ona mona ka har’a naha ea Lesotho, ka ‘nete e ne e ka ba hantle hore – ke bone eka e na ea ho ea Keresemeseng e se e ntse e re hlotse, kahoo ke hore pele re ea Phomolong ea Mariha ebe e le hore Sehlomathiso seno se felile. Na ebe a ka re netefaletsa na?

Kea leboha.

HON. MINISTER T. LERAFA: Kea leboha, Mohlomphehi.

 Che, ea pele kea kholoa ke ena eo Setho se Khabane Ntate Au a reng ka ‘nete taba ena e se ke be ea hlola e ipheta, ‘me ka ‘nete kea mo tiisetsa hore e ka se hlole e ipheta joalokaha a hlile a bonts’a ngongoreho eno e joalo.

Kea kholoa potso ea bobeli ke e reng na Sehlomathiso see se bohlokoa hakana se nkile nako e telele hakana –  joale ke re, ae, ka ‘nete rona ba ka ofising kajeno re ile ra elelloa bohlokoa ba eona taba ena ke ka hona re ileng ra etsa boikhathatso ba hore re bone hore ts’ebetso ena e tla kena ts’ebetsong.

A k’u nkhopotse ea bobeli, Morena oa ka.

HON. SENATOR T.M. MOHALE: Ke ea hore na ke ka pele hakae Sehlomathiso sena se ….

MR. VICE-PRESIDENT: Order! Order!!

[Laughter]

HON. MINISTER T. LERAFA: Kea leboha, Honourable Vice-President.

Ae, Ntate…

MR. VICE-PRESIDENT: Honourable Minister, ke ‘na ea fang batho. Ha le sehelane ka mona le Morena oa Tajane.

Hopotsa Letona le Khabane, Ntate.

HON. MINISTER T. LERAFA: Re ne re re rea its’eba athe, che, u nts’u re utloa, Mohlomphehi.

[Laughter]

HON. SENATOR T.M. MOHALE: Re ts’oarele, Ntate, re ne re bona u ts’oere linakeli! U re ts’oarele, Ntate.

MR. VICE-PRESIDENT: Honourable Minister, lula fats’e le ke ke la emela hong.

Honourable Member.

HON. SENATOR T.M. MOHALE: Kea leboha, hle, Ntate.

Potso ea ka e ne e le hore na ke kapele hakae Sehlomathiso seno se tla sebetsa, Ntate, na?

HON. MINISTER T. LERAFA: Kea leboha, Mohlomphehi.

Ke boletse hore Bill ena e se e le teng ka mane ka drafting. Kea kholoa e se e le feela hore na process eno hore e qetelle e il’o kena ka Paramenteng ka mane na e tla re nka nako e kae, empa eona joalokaha ke bonts’itse e se e le teng.

Kea leboha.

MR. VICE-PRESIDENT: Rea leboha, Honourable Minister.

 QUESTION 128.       RANGELANDS COVERED BY SHRUBS FOLLOWING FREQUENT BURNING BY HERD BOYS.

Honourable Senator T.M. Mohale, on behalf of Honourable Senator S.B. Seeiso, asked the Minister of Forestry and Land Reclamation whether he is aware that rangelands are covered with shrubs at Ha Letsika in Khutlo-se-Metsi Community Council in Thaba-Tseka as a result of fire by herd boys; and if so:

  • How soon will herd boys be trained and given awareness on rangeland issues?
  • How can Herd Boys Association be revived in order to assist in protecting rangelands?

HON. MINISTER OF T.S. RAPAPA (MINISTER OF FORESTRY AND LAND RECLAMATION): Kea leboha, Mohlomphehi.

Karabo e re ho fihlile tlhokomelong ea Lekala la h’eso hore mesebetsi e mengtaa ea Lekala e ea kikitlela, ho akaretsa le theho ea lithupelo tsa balisa le bosupisi ba nako le nako.

Lebaka le ka holimo-limo le nonyetsang sekhahla sa phano ea lits’ebeletso mesebetsing ea Lekala ke ho qepha hoa lichelete tse abeloang Lekala la h’eso ho etsa mesebetsi ena. Hape bothata ke tsekisano ea meeli lipakeng tsa libaka ho fapana; le Marena ka ho fapana, ‘me taba ena e mpefatsa litaba kaha joale litabeng tse joalo ho chesoa hoa makhulo ho ba teng. Mohlala o entsoeng ke tikolohong ea Mants’onyane le Lesobeng.

Ts’enyo e bakoa ke mollo makhulong a rona, ‘me e ntse e le boemong bo sa khotsofatseng, ebile e nonyetsa bophelo ba limela kaha likaroloana tsa semela kaofela, lipeo le hona ho hola hoa limela tseo, ha ho chesoa ho etsa hore li fele.

Seo Lekala la h’eso se tlang ho se etsa ke ho eketsa le ho hlokola bahlanka e le ho ntlafatsa bosebeletsi. Ke morero o teng ka hare ho Lekala lena la h’eso la litaba tsa Meru le Ntlafatso ea Makhulo.

Ts’ebetso e se e le pele ea ho matlafatsa lithupelo tsa balisana – ka ho khetholoha moo Lekala le sebetsang le Mokhatlo o bitsoang hore ke Help Lesotho, ‘me mosebetsi ona oa Lekala le Help Lesotho o tla thakhola phatlalatso ea oona ho akaretsa le tikoloho ea Khutlo-se-Metsi ho tloha ka la 2 Tsitoe, 2021.

Lefapha la Paballo le Ntlafatso ea Makhulo le tla tlatsetsa setereke sa Thaba-Tseka ho rupela le ho matlafatsa Mekhatlo ea Balisana selemong sona sena sa lichelete ho qala ka khoeli ea Hlakola, 2022.

Kea leboha, Mohlomphehi.

HON. SENATOR T.M. MOHALE: Kea leboha, hle, Ntate Vice-President.

Che, kea utloa Letona le Khabane ha le bua ka Thaba-Tseka o bonts’a e le setereke sa Marena a mangata moo a sitoang ho phetha mosebetsi oa hae! Joale ke botsa feela, joalokaha libaka tsa rona tse se nang Marena a mangata, Mohlomphehi, moo balisana khafetsa ba chesang lintlafatso tse kenyelletsang likhakeletsi, tseo ha ba se ba senya libaka tseo re faneng ka tsona ho uena, Ntate, e seng e ba kenya-kenya ea rona re le bang ho isa batho bano Makhotleng, ho bona hore toka e ea phethahatsoa.

Potso ea ka ke ea hore na libakeng tsena tseo balisana ba senyang likhakeletsi le lintlafatso na Lekala la hau le tla re thusa joang ho bona hore re li sireletsa ka litaba tsa Makhotla le hore toka e ajoe na?

HON. MINISTER T. S. RAPAPA: Kea leboha, Mohlomphehi.

 Ho teng ka ‘nete Potso e ne e bua ka Khutlo-se-Metsi ka mona ka Thaba-Tseka, ke ka lebaka lena re ileng ra tobisa likarabo tsa rona hona teng.

Empa feela Morena oa Matsieng eena ka ‘nete oa sebetsa.

Taba ke hore ho rarolla bothata boo Morena oa ka oa Tajane a buang ka bona ke hobane – ke ka lebaka lena ebileng Lekala la h’eso le hirileng batho ba bitsoang ka hore ke li-ranger. Che, joale ha ke tsebe hore na ka Sesotho ba bitsoa’ng. Ok! Bababalli ba Makhulo.

Tabeng ea Makhotla ke kabo ea toka. Ke maobane ha ho ne ho buuoa litaba tsa Molao o laolang litaba tsa Makhulo le litefiso ho senngoeng hoa ntlafatso, ‘me Molao oo o tla kena haufinyane ka mane ka Paramenteng, ‘me o tla qetelletse o fihlile ka Ntlong ena e Khabane ho o hlahloba …

HON. SENATOR J.A. MOTS’OENE: Kea leboha, Mohlomphehi.

Ke mamatse Litho tse khabane ha li ntse li bua nako le nako ho ntse hothoe, ‘ka Paramenteng’! E leng ho re ka moo ke ka kae, Mohlomphehi?

Potso ke hore na ka mona ke ka kae na, hobane joale litaba li kena ka Paramenteng? Hana ka moo ke ka kae na?”

Kea leboha, Mohlomphehi.

MR. VICE-PRESIDENT: Helek! Ke e nepahetseng eo, hee, Ntate!

Ha re utloe, Honourable Minister.

HON. MONISTER T.S. RAPAPA: Ae, ka mona ke ka Paramenteng.

MR. VICE-PERSIDENT: Lula fats’e hanyane, Honourable Minister.

 Ka ‘nete hoa fosahala hore e re ha ho buuoa ka Ntlo ea Lekhotla la Bakhethoa ba Sechaba  ka holim’a thaba, e be e bitsoa Paramente.

Paramente ea Lesotho ke Paramente ka Matlo a Mabeli, e leng Ntlo ea Mahosana le Ntlo ea Bakhethoa ba Sechaba. Hona hore ha e buuoa e le joalo feela (Order, Morena oa Leribe!), eka Paramente ke mane feela, mona ha se Paramenteng hoa fosahala.

Tsoela-pele, Letona le Khabane.

HON. MINISTER T.S. RAPAPA: Kea leboha, Mohlomphehi.

Molao oo ke buang ka oona o qeta ho feta kapele ho Lekhotla la Matona ,‘me o tla qala ka Ntlong ea Bakhethoa hore o b’o qetelle o fihlile ka mona ka Ntlong ea Mahosana, o buang ka taba ea Taolo ea makhulo le litefiso – ho na le hore ebe haesale litaba tsa litefiso li behoa maemong ka 1969. Kajeno ho na le litokiso tse entsoeng.

Litaba tsa ho ea ka Makhotleng ke tokelo hore moo tlolo ea Molao e leng teng re thusetse ka hore ba senyang Makhulo le lintlafatso esitana le ho kenyelletsa tsona likhakeletsi ka ‘nete ba behoe ka pele ho Makhotla, hobane lintho ha li sebetsoe ka lipotomane feela, li sebetsoa esitana le ka Makhotla hore toka e ajoe.

 Ke lumela hantle hore litaba tsena li tla etsahala hantle kaha le hona joale tjena Molao o ntse o le teng o ka behang batho kapele ho Makhotla.

Kea leboha, Mohlomphehi.

HON. SENATOR T.M. MOHALE: Kea leboha, hle, Ntate.

Ke ne mpa ke re feela, Ntate, ke u fe mohlala, re na le lebaka tsa rona tse chesoang selemo le selemo ka likhakeletsi, tseo ha re kopa thuso Lekaleng la hau tsa ho chochisa linyeoe li thisang, ‘me taba eno e se e re bakela mathata, hobane litloli tsa Molao li se li elelletsoe hore litaba tsa toka ha li abuoe.

Che, haeba ha kea beha potso ea ka hantle, Mohlomphehi, ke ne ke botsa hore na ke ka pelenyana hakae moo litlolo tsa Molao li etsahalang libakeng tsa rona re bile re ntse re tlalehela Lekala la hau hore na u tla re thusa kapelenyana hakae hore linyeoe tse joalo li tsamaee na?

HON. SENATOR S.K. MASUPHA: Kea leboha, Mohlomphehi Motlatsi oa Madame President. Ke na le taba ena eo ke utloang ekare… (a k’u nthusetse, ke kopa thuso ke tloha ke lebala).

MR. VICE-PRESIDENT: Order, Honourable Members!

HON. SENATOR S.K. MASUPHA: Ke na le taba ena eo ke utloang ke qholotsoa ke Mohlomphehi Letona la ka, ka litaba tsena tsa makhulo. Mohlomphehi o re ka Ntlong ena ea Mahosana ho na le Molao oa makhulo o tla tla o fetisoa haufinyane o buang ka litaba tsa makhulo.

Na, Mohlomphehi, u hlokometse hore Bahlanka ba hau ba litaba tsa Makhulo ha e le bonnete ha re utloane le bona ka litaba tsena tsa Makhulo ka lebaka la ho re hanya hore re fihlele litaba tsa ho utloana? 

Mohlomphehi, na u hlokometse hore taba ee eo u reng e tla tla e fihla ka moo hufinyane, e se e le taba ea ho e sobokella feela re ntse re na le litaba tse e-s’o ka li fela tabeng ee ea Sets’oants’o sa Makhulo, Mohlomphehi?

Haeba ua nkutloa.

HON. MINISTER T.S. RAPAPA: Kea leboha, Mohlomphehi Vice-President.

Ke leboha ho fumana boeletsi bona ba hore ka ‘nete Lekala la h’eso le thusetse ka hore ho chochisoa hoa linyeoe ho tsamaee kapele e le hore linyeoe li tsebe hore li phetheloe, likahlolo li etsoe. Ke molaetsa o utloahalang ona, ‘me ke lumela hore ke hore re ts’oaraneng ka matsoho ka Mafapha ho fapana. Ho fapana hoa rona ke hore Sepolesa, Bakhethoa ba Puso ea Libaka, Marena a ka, Makhotla, Bachochisi, Baahloli le bohle re etse mosebetsi oa rona  e le hore linyeoe li fele kahare ho Makhotla. Ke molaetsa oo ke lumelang hore ke o utloa hantle ona, ‘me Lekala la haeso le tla bona hore lea ntlafatsa tabeng ena.

Morena oa ka oa Lioli o re Molao oa Makhulo na o tl’o fetisoa haufinyane? Ho joal,o empa ha o sobokelloe, Morena oa ka.

Ha ke le Letona la Puso ea Libaka, ke hopola hantle re le ‘Manthabiseng Convention Centre e le ha ho bitsitsoe Marena le Litho tse ling tsa Paramente mono hoa etsoa qeto ea hore ho khutleloe morao ho il’o buisanoa le Marena ka taba ena, ‘me tlaleho eo re e fumaneng ke hore taba eno e ile ea fela ea etsoa.

Ha ke lumele hore e ka ba ke ho sobokella hore ebe Molao ona ebe o  se o le boemong bona empa leha ho le joalo Molao ha o se o fihlile, o ka nts’oa likoli, oa ts’oauoa hoa supuoa hore ho ntlafatsoe hokae le hokae hang hoba o tekoe ka Ntlong ena e Khabane.

HON. SENATOR PROF. N. RAPAPA: Ka ‘nete kea leboha, ke ne ke re hona litabeng tsena tsa Makhulo ha ho se ho isoa litaba tsena sechabeng, ke ne ke ts’epile hore ho tla tla ho sebelisoa eona Media Policy ena –  joale ke ne ke kopa tlhakisetso feela.

Kea bona ho ngotsoe second draft mona hore na e bolel’ang. E leng hore e ntse e se boemong ba hore e ka sebetsa kapa e ka sebelisoa …

MR VICE-PRESIDENT: Honourable Member, ke kopa ena re tle re e bueng hae koana. Re tla e bua Mats’ekheng.

Re lebohile haholo, Honourable Minister.

Question, that Standing Order no. 31 (3) be applied, put and agreed to.

URGENT MOTION

68. ADJOURNMENT SINE DIE

HON. S. RAPAPA: I move that this Honourable Senate when it rises today, Thursday, 02nd December 2021, it do adjourn sine die.

Mabaka a ka, Ntate Deputy Chair, ke hore ke nako ea temo hona joale ho lokela hore ho eo lengoa ‘me Litho tsa Ntlo ena e Khabane li ke li il’o bona hore na li qetela joang hore ho ke ho lahleloe linaoa masimong, ho qeteloe le lipoone.

Ea bobeli, Mohlomphehi, re n’o ketekeng letsatsi la Jesu Kreste e leng ntho e bitsoang Christmas re ile ra itokisa nako e sa le teng, haholo hobane tsamaiso ea Paramente e na le linako tse boletsoeng, e leng Parliament Calendar, ‘me linako lia lumela hore joale ebe Ntlo ena e Khabane e ka khefutsa ho sa boleloe nako.

Hona le lipapali, Mohlomphehi, tseo ke lumelang hantle hore li tla re phathahanya tse kenyeletsang linaha tse leshome le metso e meraro. Ho tla kena lipapaling tsena re bona ho ka ba molemo hore mosebetsi oo re tle re o etse ho se na likhang tsa letho. Tlhopho-bocha ea naha, beng ba ka, ebonahala e phathahantse batho ho leka hore mesebetsi e qeteloe e matsohong ea eona tlhopho-bocha eo ’me mesebetsi e mengata e tl’o tla e kena ka hare ho Ntlo ena e Khabane hore mosebetsi o phetheloe.

Re hopole, ba heso, hore Komiti ea Tlhopho-Bocha e fuoe nako feela ea likhoeli tse ts’eletseng hore e-be e qetile mosebetsi ho tloha hajoale ho fella mohlomong khoeling ea bone, ‘me hoo ho bolela hore ha selemo se thoasa ho tla ba le mosebetsi o mongata haholo o tl’o tla ka Ntlong ena, ‘me ho ka ba molemo hore re phomole hajoale re tle re tsebe hore ha re khutla ra be re ile ra ka ra re, khefu, hanyane!

Ka ho cho joalo kea kopa, Mohlomphehi, hore Ntlo e Khabane ea Senate ha e phahama kajeno ka Labone la la 2 Ts’itoe 2021 e phomole ho sa boleloe letsatsi la ho bula.

Kea leboha, Mohlomphehi.

[Laughter!]

HON. S. QOO: Kannete kea leboha, Ntate Motlatsi oa Motsamaisi oa Lipuisano.

 Ke ema ho tlatsa Mohlomphehi Letona, feela empa ka monyebe, hobane ke mo tlatsa tjena ke ile ka letsetsoa ke Morena oa Leribe hore letsatsi lena pele ba koala ke atamele koano ho tl’o tla fetisoa melaoana eane eo esale e tla ka koano le Sets’oants’o sa Molao tse hlahang ka holimo ka mane. O ne a ile a mpolella hore e tla re ho koaloa tsatsing lena ke be haufi e tla tla e feta.

[Laughter!]

Kannete kea ema, kea tlatsa hore ba il’o phomola ke batho ba baholo, ba ne ba se ba khathetse –  ba il’o sebetsa masimong , feela ba ntse ba hetlile morao hobane sechaba sane se tsebile mane hore ba tlo tla le molao oane o lokollang hore ba il’o rafa ka peke le kharafu.

Ka ‘nete ke bona nako e ba otlile ea ho ea phomola hore ba il’o lema ba ts’oare hohle moo ba tla ts’oara teng, ka hona kea tlatsa hore ba sebelitse ba il’o phomola ba tsebe hore ba shebane le litlolo tsa molao mono metseng le metsananeng  ba fele ba khalemele ka matla ‘ohle.

 Ka hona kea tlatsa, Ntate.

[Laughter!]

[Clapping hands!]

Question proposed

HON. SENATOR J.A. MOTS’OENE: Mohlomphehi Moetapele oa Ntlo, Mohlomphehi Letona le Khabane o ne a bua lintlha tse matla ka hore Ntlo e phomole , ‘me litabeng tseo a neng a bua ka tsona kannete ha se hobane Litho tse Khabane tsa Ntlo ena ea Mahosana e le batho ba ratang hore e ke nako ena kaofela ba ea loana kapa ba lla ka litaba tseo ‘Muso o li etsang, feela, Mohlomphehi, ha ho na ntho e bohloko joalo ka ena eo re utloileng ha u utloa – moo re reng litaba hobaneng li sa tle ka Ntlong ena feela ho thoe ke Ntlo e ka holimo, nako eohle li qala ka Ntlong ea Bakhethoa?

Mohlomphehi, ho na le ntlha eo motho e itseng ha u ntse u e mamela, u e sheba lia-le-moeeng-ponong mona, u e mamela le lia-le-moeeng eaba ke ipotsa potso, Mohlomphehi, ke le e mong oa Litho tsa Ntlo ena! Thepa ea ‘Muso haeba ka hara naha ka mona e ka rekisoa’, Mohlomphehi –  melata e mengata hampe mona eo e leng eona e bonang eka e na le potongoane hofeta Basotho bao re neng re tlameha hore re bone hore na litaba haeba li etsoa ka sebopeho sa mofuta o joalo na ebe Basotho haeba ba fuoa monyetla oa pele na ebe katamelo e ne e tla ba ea mofuta ofeng hore ebe bona ba unang molemo litabeng tse joalo tsa thepa ea ‘Muso.

Mohlomphehi, ke tla etsa mohlala: ua tseba ha re lla ka taba ee ea decentralisation ke hobane rea be re re Maseru ke hona moo ho entsoeng e ka ke naha ea Lesotho? Ekare ke eona naha Maseru, of which sechaba se phela metseng mane!

Mohlomphehi, haeba matlo a Maseru West a ka rekisoa, ha rekisoa eaba a rekisetsoa melata!-  Mohlomphehi Letona le Khabane, haeba ke hopola hantle le haeba ke sa bue hampe, e ne e le eena ea neng a hlahisa ntlha eno, eena Mohlomphehi! Litaba tsena tsa hore thepa ea sechaba –  hobane all of these houses kapa all of the infrastructure, even thepa e ka hara eona Maseru West moo ke e rekuoeng ka lichelete tsa Basotho’, Mohlomphehi…Ke re haeba lithepa tsa mofuta o joalo li ka tsamaea feela joalo ka mpho ea mofonono ka ‘nete re soabile re le Litho tsa Ntlo ea Paramente Ntlong ena e ka holimo! Mohlomphehi ke bua taba ena le motho e mong, eo haeba a ne a ka sheba litaba –  you can’t solve a problem with a problem because haeba re re chelete ha e eo ka Mokotleng oa Sechaba ,feela joale we create another problem ea hore re fe the foreigners (I want to address it like that),thepa e joalo ha na ka moso ho bana ba rona re tlo arabela joang?

Mohlomphehi, Mohlomphehi Moeta-pele oa Ntlo o buile ka taba ea temo,’me haeba u tla hopola o buile ka ho lla kapa le ho loants’a –  ke hore a mere bag of a fertilizer ke bothata hore re o thole! Hana chebelo-pele ea rona e hokae?

 E leng hore re le baeta-pele ba sechaba, Bahlomphehi Litho tse Khabane le lona Marena a haeso Marena a ka a Sehlooho, re tlameha ho ts’oarana ka matsoho re be le chebelo-pele molemong oa rona le sechaba sena seo re se etelletseng pele lehaeba re tla be re ilo rapela ka Christmas joalokaha Mohlomphehi Moeta-pele oa Ntlo, a boletse, a tlitsitsoe ke Letona le Khabane la lirafshoang le litaemane.

 Ka ‘nete ke hore re tle re ee phomolong re e’o rapela Molimo oa rona, e tle e ke ha re bula mona ra be re fetotse likelello ruri re nahana hore na ‘moho re ka etsetsa naha ena eng.

 Mohlomphehi, kea mo fa [potso]. 

HON. SENATOR K. L. K. THEKO: Ke ne ke re na ebe independence ea kelello ea Basotho e tla lula e etsoa ke ‘Muso hofihlela neng ha u talima? Haeba ha u batla fertilizer re tlameha re il’o e batla South Africa! Why don’t you encourage Government ho ba innovative ka litsi tse ka etsang research hore re fumane manyolo a entsoeng Lesotho moo?

Number one, manyolo ana ao re ntseng re a batla ke a tsoang South Africa a nang le li-chemical tse senyang boemo ba leholimo; hoa bata, hoa chesa, pula e ea na, e etsang… ha ho na le moo ‘Muso ona o nang le ts’usumetso! Ha ke tsebe le hore na ke Ministryofeng ea nang le tokelo ea ho bua ka taba ea environment. Oh! O teng! Ke Ministry of Environment.

Ha u talima ha ho na moo le Tona-Kholo a buang ka climate change! Joale ke re na re tla lula re emetse ‘Muso ho re etsetsa leha re ntse re bona hore ba na le bothoto bo serious? Ebe na re ke keng ra iketsetsa lintho tse ling? Can we be more innovative ka ho iketsetsa lintho ho na le ho etsa depend on the people who are so lost? Batho bano ba Molimo ba  imetsoe! Ebe ha u bone joalo na?

HON. SENATOR J. A. MOTS’OENE: Kea leboha Mohlomphehi.

 Morena oa ka oa Thaba-Bosiu, Ntate, potso ena eo u e botsitseng  hore na kea bona hore ba imetsoe –  ke kopa ho qala ka ena ea ho qetela. Kea bona ba imetsoe, feela ,Marena a heso, it’s high time le il’o bua le sechaba sane mane. Sechaba sena se tlameha ho ikhoholla bofumeng. Re ke kera tla supa ‘Muso – le motho e mong oa lipolotiki ea nkhakang ka lebitso ea neng a re mphe-mphe e ea lapisa motho o khonoa ke sa ntlo ea hae…

Ntate Morena oa ka oa Thaba, litaba tsena tseo u buang ka tsona, yes, we have to be innovative ka hore re tlohelle taba ea linaha tsena tseo u tla bona li tlisa lithepa ka hare ho naha ka mona, Mohlomphehi Motlatsi oa Madame President, e se eka naha ena ea bo rona ea Lesotho ke dumping site.

Mohlomphehi, even ka compost (manure) re ka sebelisa mekhoa e mengata, hle, esale re sebetsa! Ua tseba ha ho na bomali-mabe bo bong boo re ileng ra ba le bona joalo ka litaba tse ileng tsa senya Bosotho bona boo re ileng ra ba le bona boo re neng re tseba hore re sechaba se tlanngoeng ngatana ’ngoe ke Morena Moshoeshoe I, ‘me nthong e ‘ngoe le e ‘ngoe re llelana letsetse.

Mohlomphehi, ho ne ho na le matsema –  ke re lintho tseo kaofela! Re tlile ka mekhoa e fihlang e li senya –  moo re neng re tseba hore matsemeng mono ha e mong a se na ho hong e mong o ne a tla mo fa hona.( Ke ntse ke tla litabeng tsa hau, Morena oa ka oa Thaba ). Litaba tsena li re ho rona re le baeta-pele (ke ne ke bua le Mohlomphehi)….

MR VICE PRESIDENT : Order! Order!

HON. SENATOR J. A. MOTS’OENE: Ke ne ke re, Mohlomphehi, litaba tsena li re ho rona re eteletse sechaba pele metseng le metsaneng eo re phelang ho eona. Le bona Bahlomphehi Litho tse Khabane tsa Ntlo ea Bakhethoa, ekasitana le tseo re nang le tsona ka mona ka Ntlong ea Mahosana, re ntse re phela ‘moho metseng ba ntse ba bona lits’okolo tseo re li sokolang metseng mane, hle,  Mohlomphehi! Feela ke re kaofela hoa rona ha re ka ts’oarana!

Ha ho na le eng, ua tseba, ‘na Lesotho moo ha ke sheba litaba ka botho bona bo reng, tho! Ke bona feela ho tseka hoa maemo bathore icheba borona ho fapana le ho re na bosebeletsi ba rona bo eang sechabeng ke bofeng.

Mohlomphehi, le tsona lipapali tsena e ntse e le tsona karolo e kopanyang sechaba. Ho monate hakaakang ha ke ne ke tla bona Morena oa ka oa Batlokoa –  ho na le ho re re tseke makhulo ka holimo ka mola kapa meeli, ke bone ho le betere re etsa tournament moo, joale litaba tseno kaofela li etsa hore re il’o ba ngatana-‘ngoe!

Mohlomphehi, tabeng ena kaofela ea ho koaloa hoa Ntlo ke beha hore litaba tsena re ke re li nke e le mofao re il’o li sebetsa libakeng tseo re phelang ho tsona, literekeng tseo re phelang ho tsona, molemong oa rona re le Basotho, ‘me re tle re khutle re se re na le ntlafalo ea naha ha re khutlela ka Ntlong ena, ha re bula.

 Re ntse re sa lebale, Mohlomphehi, hore kea tseba hore esale Ntlo e buloa ha re e-s’o utloe Setho leha e le se le seng kapa sefe kapa sefe sa Ntlo ena e Khabane se lla ka hore esale re bula ha re e-s’o thole li-sitting allowance, feela ba ntse ba tla ts’ebetsong letsatsi le letsatsi ,‘me , Mohlomphehi, ke ne ke re ho uena le ho Litho tse Khabane, ha re eo phomolang re tle re emele li-sitting allowance tseno re tle re ts’ele ha re tla’.

 Kea leboha, Mohlomphehi. 

HON. SENATOR K. L. K. THEKO: Kea u leboha, Mohlomphehi.

MR VICE PRESIDENT : Order!

HON. SENATOR S. G. MASUPHA: Kea leboha, Mohlomphehi. Kea leboha ka ‘nete ha u ntlhokomela qetellong.

 Ehlile tlhahiso ena ea hore re phomole kea e tlatsa, ke e tlatsa ke tiile hobane eona e ea lokela ke nako ea Paramente hore e phomole, feela ho na le lintho tse peli, tse tharo, tse bonahalang eka ‘Muso ha oa li ela-hloko hore pele re tsamaea ho be ho tliloe ka ho rona ka mona re bolelletsoe hore na litaba tse ntseng li etsahala ka hara naha ka moo na efeela e le tsona, haholo hoba, ha ke etsa mohlala, NRA re utloile, Mohlomphehi, hore e ka re ho na le khohlano ,‘me litaba ke tutulu li ke ke tsa ipata.

[Laughter!]

Ke ne ke lebelletse hore, Mohlomphehi, ‘Muso pele re tsamaea o tla tla kahare ho Ntlo ena e kholo ena ea Mahosana empa ho fihlela hona joale ke rona bana rea tsamaea ha re tsebe na ho etsahala’ng. Ele hore ka tsela e ‘ngoe, ‘Muso o bolela hore taba tsena re tla li nka ka ntle ka moo, re sa li nka ka mokhoa o official. Kapa ho thoe re tla li tsebela hong le sechaba seo re fuoeng bolisa ho sona, ka tsela eo ke bonang eka e tl’o etsahala hona joale.

Ka ‘nete ha re eeng re il’o phomolang Mohlomphehi.

Ke qetelle ka hore kamor’a hore Mohhlomphehi Tona-Kholo a tle kahar’a Ntlo ena e le hobane Matona a hae a ne a se a hulanya maoto ho tla ka mona ho tla arabela lipotso tsa rona, Lipotso tseno ha se tsa rona, ke tsa Basotho.

HON.S.QOO: (Minister of Mining) Ka ‘nete Ntate Vice- President  ha ke hulanye maoto. Ke teng ka mona ebile ho se na potso eo ke sa tl’o e araba. Ha Morena oa ka a ka re a mang a Matona, nka emisa hona joale. Ha ho se ho thoe Letona, kaofela ache hona joale tjena e ts’oanetse ebe se ke tsamaile.

Feela ke eme hore ke utloe litaba tse teng tse buuang joale ke tsebe ho ea joetsa bo-mphato ba ka, ke mokhoa ona ke fihlileng mona.

MR. VICE-PRESIDENT: Ka’nete ke ananela Taba eo ntate hore mohlomong, ha ho nepahale hore Morena oa ka a akareletsa, feela ha ho bolele hore ha ho na ba hulanyang maoto.

HON.SENATOR S.K. MASUPHA: Mohlomphehi kea leboha, ho ameha hoa Letona la Lekalala Mines. Bonnete taba ena ha ke mpe ke e lokise ka hore a mang a matona a teng a hulanyang  maoto ese Matona kaofela.

Ke tseba hantle Mohlomphehi hore ka hare ho Ntlo ena Mohlomphehi Tona-Kholo o ile a ba a fana ka taelo ho Letona la Molao …

MR. VICE-PRESIDENT: Honourable member tlohella ba fats’e u bue litaba tsa hau ntate re itsoelle pele.

HON.SENATOR S.K. MASUPHA: Ee, ka litaba tsa litlolo tsa molao tsa khale tseo tse ling li neng li nkama, empa ho fihlela hona joale ke etsa mohlala feela ho bonts’a hore ho na le lintho tse ling tse nkoang hanyane haholo tse sebetsoang ka hare ho Ntlo ena e Kholo, ke Ntlo eane ea Bakhethoa. Ha se Ntlo eaBakhethoa ke Ntlo ea Mahosana.

Mohlomphehi ho fihlela hona joale ke ne ke ile ka etsa kopo le boipiletso ho Mohlomphehi Tona –Kholo ka hore ho na le mafu a mang a etsahetseng khale ao batho ba seng ba bile ba shoele….

MR. VICE-PRESIDENT: Akere Morena oa ka, u mpa u ralotsa feela re ntse re bua…

HON.SENATOR S.K. MASUPHA: Kea ralotsa, Mohlomphehi. Ehlile ke bua ka taba ena ea ho koala hore rea phomola ‘me ha ele mona ho le ka tsela ena Mohlomphehi, na ke hantle hore re be re il’o phomola ho na le lintho tse ling tse sa khutlisetsoeng kamoo hore li ke li tl’o sebetsoa?

Kea qetela Mohlomphehi.

Re le Bahlomphehi ka mona kahar’a Ntlo ena e kholo, re na le litlhahiso  le lipolelo tseo re tsoa li lata sechabeng koana tseo hona joale re koalang tjena litaba tsena tsa rona li ntse li es’o tsoelepele. Nka etsa mohlala ntle le haeba Mofumahali Makholu ebe ea hae o qeteletse a e hutse, ke bone e ntse kena e ntse nyarela e khutla, e nyarela e khutla. Na Paramente e kholo Mohlomphehi ke tsela eo re lokelang ho sebetsa ka eona ee? Leha ho le joalo, ha re tsamaeng..

MR. VICE-PRESIDENT: Honourable Member ne ke re feela mohlomong ke se ke ka tloha ka nka lintho hanyane Ke eng e ntseng nyarela e khutla, e nyarela e khutla?

HON.SENATOR S.K.MASUPHA:Ke Motion oa Mohlomphehi Mofumahali Makholu.

MR. VICE-PRESIDENT: Ae ka’nete taba eno Morena oa ka u hlokela Setulo le Tafole toka tabeng eno hobane mong’a motion ho buua le eena ha o le teng ho Order Paper ebe ha a le ready hore o kene o’a kena, empa ha nts’a itlhopha, ntate ho latela tsamaiso o lula o le moo ho fihlela nakong eo o tla beng o ..

Ke taba ea tsamaiso feela hore ebe o ntse o ngoloa Lenaneng la rona la Ts’ebetso ntate.

Kea leboha U ka tsoela pele. U ka tsoelapele Morena oa ka.

HON.SENATOR.S.K. MASUPHA: Kea leboha Mohlomphehi ka tlhokomeliso ea hau.

Taba ena ke itse ke nka e le e ‘ngoe ea mehlala, ha ke re ehlile ke taba ehlileng eleng teng, ke re ke etsa mohlala.

Ka hona Mohlomphehi ke re ha re phomoleng re eeng hae, re ke re eeng likerekeng re ke re il’o etsa mosebetsi oa rona re le BaKriste. Re ee likerekeng ho se na letho le re sitisang e le hore lemong  se tlang ha re tla ra be re le matla.

Ka hona Mohlomphehi, kea tlatsa.

MR. VICE-PRESIDENT: Kea leboha ntate.

E tla ba Morena oa Tajane, Thaba-Bosiu, Phamong, Honourable Lebesa in that order please.

HON. SENATOR K.L.K THEKO: Mohlomphehi na o’a hopola o itse ha ntate Morena oa ka ha a qeta ke tla bua?

MR. VICE-PRESIDENT: Ka’nete ke kopa ts’oarelo Morena oa ka oa Thaba, ho bonahala ke ile ka ba le ho se ele hloko horeke ile ka ba le Morena oa Leribe, Morena oa Lioli le Morena oa Tajane.

HON. SENATOR K.L.K. THEKO: Ke hore u ba khetha ka hore na ba ahisane joang kapa ba amana joang?

MR. VICE-PRESIDENT: Nts’oarele ntate, ka mor’a Morena oa Tajane ke uena ntate.

HON.SENATOR T.M. MOHALE: Kea leboha hle ntate Motlatsi oa President, ‘me ke tlatsa ke ananela Tlhahiso ea hore re ee hae ntate ‘me rea Phomolong nakong eo naha ea habo rona e patetsoeng ke bosholu bona bo bitsoang white collar crime le lipolaeano tse ts’abehang. E ne e se eka Matona a Motlotlehi a ka ela hloko taba ena ea ho fetola melao.

Taba ea lipolaeano le litlolo tsa molao, ntate ke boikarabello ba rona hore re bone hore sechaba sena seo re se busang, se phela ka khotso litlolo tsa molao li se ngata joale ka ha re li bona ntate.

Selemong se fetileng ho ile hoa eba le Tenth Amendment ena eo kajeno e thusang hore ‘Muso oa Motlotlehi o tsitsise likhetho, ho re ebe li se li tse tla ba kamor’a lilemo tse hlano.  Hoa makatsa hore ebe moo re buang ka boiketlo ba sechaba ho tla hlaha taba ea hore Molao oa Motheo o tla lula o le joalo ‘me e se eka ka’nete Matona a Motlotlehi a ka ela seli taba ea hore litaba tsena tsa litlolo tsa molao, tsa litloli tsa molao tse lokolloang habobebe ka li-bail, ba ka li sebetsa ka seli.

 Taba e khathatsang matla ke ea hore nako ena kaofela re tla bua ka litlolo tsa molao, feela re le Paramente ha re bonahale re le seli ho sebetsa taba tse joalo ‘me ka’nete e se eka kamor’a Phomolo ena ea Keresemese Matona a amehang litabeng tsa molao a ka sebeletsa hore ha rea likhethong, litaba tsa litlolo tsa molao tsa be li sebelitsoe ka melao e hlakileng.

Re bile le thapelo ka mane ka ha Motlotlehi Labohlanong le fetileng, e ntseng e bua ka litaba tsa khotso le ka ts’oenyeho mabapi le lipolaeano tsena tse re tobileng. E se eka Molaetsa oo oa Rabasotho, re ka o pharalatsa hore ka’nete le bana ba Basotho re nene ho bolaeana re le Basotho hobane Lipolaeano tsena tse etsahalang ke tsa Mosotho ho Mosotho e mong.

Ea ho qetela Ntate ke taba eo re le Paramente, re le naha, re sebetsang litaba ka mokhoa o batlang o sa hlaka.

Selemong sena sa 2021 ke selemo seo Khosi Rabasotho e le Motlotlehi e le eena Hlooho ea naha, a neng a qeta lilemo tse 25 a ts’oere puso.  Taba eo ka’nete e’a soabisa hore ebe ka tlotla e kaalo, eo Morena Molimo a re fileng eona ha ho na mohla ‘Muso oa Motlotlehi o kileng oa bua ka eona.

Khafetsa, re tla lula re tlotla nalane ea linaha tse ling, re tla lula re tlotla boiphihlelo ba linaha tse ling le mekhatlo e meng, feela tsa rona tsa Basotho ka’nete re iphapanyelitse tsona.

Taba ea hore ena ea Silver Jubilee ka Motlotlehi Hlooho ea naha, eo  hohle ha re bua ka litaba tsa naha re buang ka eena ka’nete ke sebe se fetang sebe… se bolaeang ‘me’ Nthati.

Lehlohonolo ke hore che! Re ntse re na le Letona la Motlotlehi ka hare ho rona, e se eka Letona le Khabane la Motlotlehi le ka fetisetsa  Molaetsa oona, ntate ka pele ho Cabinet hore mohlomong ha ho le tjena, re tlare leihlo ho fahloa le bonang.  Feela ena eo re e entseng ntate ka’nete ke mahlabisa-lihlong ka Hlooho ea rona, ka Motlotlehi oa rona.

Re sa lebale hore ka sona Selemo sena sa 2021, ke Lilemo tse 20 Motlotlehi a  na le Mofumahali. Joale re ne re re feela litabeng tsa rona re le naha, ka Hlooho ea naha e se eka e ka eloa hloko eaba litaba tsa mantlha. 

Ke tlatsa Tlhahiso ena ntate ea hore re ee Keresemeseng re il’o ithapella le libe tseo re li entseng re le ‘Muso, re le naha.

Kea leboha.

HON.SENATOR K.L.K. THEKO: Mohlomphehi an example e bonts’ang hore Puso ena e khoehlile haholo, ke hore letona ha le utloe le soabela taba ea hore le teke motion ha le qeta, ebe la itsoela lea tsamaea. I wish you could have maybe asked Ntate Qoo hore ebe eena ea tla mamela litaba tsa rona, haele mona eo e mong a le busy hakaalo!

Ke nka e le taba ea khoboso ea Ntlo ena esita le bosebeletsi ba ‘Muso oona. Ke hore ba ikhohomosa ebile b’a re hobosa. We can’t have a minister, a tl’o teka Motion oa ho Koala, ebe ha a mamele litaba tse teng. We have got so many issues tseo re neng re batla hore re ipiletse ho ‘Muso oona o Khabane haeba o ntse o lokela hore o bitsoe o “Khabane”.

Ke taba ea mohaho oa Ntlo ea Senate, ke taba eo re reng e il’o robaletsa hoba maikutlo a hore they will be building a better Senate a matlehaholo.

Ka bo Senator Rapapa o bots’itse mona hore Ntlo ena e be le a built in wifi kapa ntho tse joalo. Na li ka hla tsa kena kahar’a Ntlo e ka ‘nang ea oa neng kapa neng?

Re ntse re ipiletsa hape le tabeng ea khaho ea Ntlo ea lelapa la Borena bo boholo. Ekare re mekhoka-khoale ho batho. Bahlomphehi bana ha u sa bone, ke hore le ho ba hlompha ekare u n’o ‘no ba hlomphe bathong, u ke ke oa re motho ke Mohlomphehi a nts’a itlontlolla.

Tse ling u tla utloa ho nts’o thoe bo honourable Malema ka koana, motho ha a qala a ba joalo, you name and shame him u re feela Mr Malema. Ha u nts’o re motho is an honourable minister feela a sa its’oare joalo, re etsa joang?

We have got a problem or a big challenge ka taba ea manyolo a fihlileng morao ts’ebetsong ea Basotho. Are we expecting re le sechaba kapa oona ‘Muso, sera sa matho ke tlala what a contradiction,and embarrassing thing!

Ha u es’o bone batho bana ba ntseng ba eteletse le Commissioneng ba hlile ba bonts’a ba khothaletse taba ea temo hakaalo-kalo. See, they entered, ba tla be ba tsoe.

E ts’oana le eane eo Ma-Congress a neng a e bua ea ‘Ea khutla naha’ a nts’a bona hore e ke ke ea etsahala, joale ba be ba bolela hore e ne e le slogan feela, ehlile ne ba sa tiea.

It is because ha ba khutla moo Boipelaetsong, ba ile ba qetella ba lula moo ho thoeng ke Vlag plaas ebe ba fuoa mokobobo.

U se ke oa ‘na oa ea, ntho ena hlooho ea khutla eaba ba lebala taba tsena.

Joale ka ‘nete ntho eo re neng re e kopa ke ho sebeletsa sechaba hore this last 6 months re ke re bone maputulo. Boiteko rea bo bona, feela implentation le ho hlahisa litaba ka makhethe a hlokahalang, ka’nete tsona they are lacking.

Ke hore a clear example ke ntate Rapapa.

Ntate ke kae moo u ee u tl’o bone mothe tlisa one motion, e be oa tloha oa tsamaea nao etsa hore u lumele hore o etsa eona ntho eo u neng u mo kopa, u mo khethela eona hoban’eng, ntate ha re tsebe ho na le ntate ke enoa, fela na motho eo, oa Molimo, ntate eo oa Mokhotlong eo  esaleng a itulela ka mona, eena ka ‘nete nke ke ka mo tlohela, ke motsoalle oa ka, re ne re kena le eena St, James. Ke hoba e ka be e le eena ea tsamaisitseng Motion ona, a tla nke li-notes joale a ise litaba tsa rona ho ….

Ke motsoalle oa ka eena, ke hore ntate Sebele! Re ile ra lula re bua ka boemo ba moaho ona. Ha ele hantle ntse  ts’oanetse ho boela ke e busetsa ho eena Taba ena. Nkeke ke be ka thola, ka e etsa ntho eo. Ehlile ke se ke  ke itlise ho eena, aicona!!!( Laughter)…

Mohlomphehi, ha re eeng hae hee Bahlomphehi ba ka, re il’o etsang mosebetsi. Re na le li-challenge tsa leadership. Ka’nete ‘na se ke kopa hore re tle re tloheleng le syndrome ea hore ha ‘Muso o sa nketsetse, ha ke na etsa.

Let us go and ka ‘nete re iketse revolutionise hore we have got a lot kahar’a sechaba sa Basotho, re le Borena, re le ts’iea ea puso ea Basotho, re se ke ra itebala moo.

Batho bana ba Molimo ba tsamaea e ka ‘na eaba ba il’o hlola le likhetho ha ba le tjena. Le tla lula le le teng mona joale ebe le ntse le re ‘Muso oa rona o tla re etsetsa tjena until when? Joale it is wise and right to try to do so.

Motlotlehi o qeta ho ipiletsa ka taba ena ea lipolaeano. What are you going to do?!Hobane ha rea lula ha re koala tjena, re tsebe hore na Morena oa Quthing, oa Leribe, oa Matelile, le oa Rothe, ha re etseng revolutionalise, re tl’o etsa coordinate taba ee joang  ea gender based violence?

Ho na le basali ba sotlang ka ho re batla lintho tseo ba tsebang hore ha re na tseba ho ba etsetsa tsona joale ba re hobose, ba re pepese. Le rona re ntse re etsoa hampe ke balekane ba rona.

Ho chakela mosali e mong kapa mokhotsi oa hae e mong, ha a fihla ha hae ho buloa curtains ka remote, mosali oa hao ha a qala a e bona, ”ae o bone curtain tseo?’

Ha se abuse ntho eo Mohlomphehi!, to be compelled to do something you cannot joale u s’o utloa, u fokola. Ebile o sa bile a ntse a re ”re ka be re sa tla ha monna enoa” hoba joale o mo bolaisa pressure ea mohatsa.

So le uena haeba you are abused but hee, ha re ke re bueng ka taba ena e le hore haele mona Motlotlehi a entse khoelehetso, do you want to listen to Prime Minister ho feta Motlotlehi?

Can we say that!,                 e le lona ba mo behang moo ebe le iphetola li-quasifer tsa batho ba sa le se le sa tsebe na le etsans eng. Ka’nete na re ka iketsa liquasifer tsa batho baa,ba sa tsotelleng, ha ba re etsetsa favour hore re Marena, ke sechaba sa Basotho.

Batho bana ba  lipolotiki ha se bona ba reentseng Marena, they are not doing us any favours, Qeto e entsoe ke Sechaba We are in the reforms now,

 and we can almost challenge them hobane ke emetse Borena ka moo hobane nka ba joetsa ka re,  ha len`a thuso. Ha ho na motho ea ka le amohelang leha le ntse le itja joalo.

Le hona lea ithaha-thaha but leha ho le joalo, le lula le ntse le nkehile, but you really you can’t say anything leha Marena a lula a ja tjotjo Mohlomphehi. Batho ba Bahlomphehi  ba ja millions  tsa tjotjo. Le li PS ke barui ho feta beng ba bona hobane ke moo chelete li fihlelang ho bona, ke masholu a fetang.

So ntho ena ea hore re ne re isa batho Pohong joaloka monna a isa Ntja Pohong, that’s a lie, it’s useless but ha re ke re emeng ka maoto re ke re bontše hore re beng ba sechaba sena kapa le li servants  tsa sechaba, eseng tsa Bapolotiki.

I beg you, kea le rapela.

Kea leboha, Mohlomphehi.

MR. VICE-PRESIDENT: Rea leboha, Mohlomphehi,

HON. SENATOR P. S. MATHEALIRA: Mohlomphehi, Ntate, VicePresident ke ema mona ho tlatsa Tlhahiso ena eo e leng bohlokoa ruri, hore re ke re ee hae re il’o phomola re etse mesebetsi e salletseng morao.

Hona joale ka lehlohonolo Morena Molimo o re file mafafatsane a lekaneng hore re ka lema. Eseng ntho e mona ea hore u utloe ho nts’o thoe pula e nele e se ele morao ebe joale ha rea tseba ho lema.

O tla fumana re se re itšoarella ka lintho, lihlahlanyana hore ha rea etsa ka lebaka lena, ‘me rea tseba ho na le lipeo tse potlakang haholo ho bao ebang ha e so qale ho phethola kapa ho jala. Re ntse re le nakong li tla fihla.

Ke nakong ena eo rona ka Kereke ea haeso e Catholic, Sontaha sena se qetang ho feta re neng re se bitsa Sontaha sa pele sa Atefente. Ke ho bolela hore ke Sontaha sa pele seo re itukisetsang ho tla hoa Morena ka sona.

Ka nako ena ea Keresemese ke nako ea hore re eo thaba le malapa a rona le abo rona, ‘me re thabe ka boikarabello. Leha ho le joalo, ke ntse ke tlatsa hore re il’o thaba ka boikarabello. Ha u le  hae Phamong koana ka Keresemese, ka ‘nete u tla utloa e ka batho bana ba bile ba binela fensetereng ea hau mona kamoo ba noang joala kateng.

Joale teng ebe ebe New Year, teng u mathateng a tšabehang. Ka nako e ‘ngoe ka be ke khaleha ke tseba hore ke tla tsoha ka 12:00 ke lebohe Morena Molimo ha e le mona a ntse a mpaballetse, ke bona selemo se secha, eaba kea khaleha eaba ea otla, eaba ka ‘nete ha ke tsohe. Ka 12 ke utloa lintho li luma ka mokhoa o boima oa licrickets, ka u tla ke se ke hoelehelitse ka tlung.

Hoane ka hopola hore oo! ke New Year, ke ne ke re ekaba ke se ke hlasetsoe. Ka lilemo tse ngata Mapolesa a ntse a bontša hore hle taba ena ea li-crickets ha e ke e mpe e fele hobane joale tse ling li luma haholo joaloka lithunya hoo u ka lumelang hore ehlile ke sona.

Sena se sitisa Sepolesa sa rona hore se phethe mosebetsi oa sona hobane ba ntse ba nahana hore e ebe e le ntho tseo bana ba li qhomisang. Ka ‘nete li hlile li rahisa Mapolesa fatše.

Ke ee ke utloe ba e bua feela joale ha e phethahale kapa hona hore moo li ntseng li rekisoa ba fihle ba re ntho tsena ha rea li lumella.

Re ea nakong ena ea phomolo eo ho neng ho ntse ho bueha, Maselinyaneng mona le li-Media hore re ka ’na ra iphumana re na le leqhubu la bone la Covid 19, ‘me ho bohlokoa hore ha re ea phomolong re  khothaletse sechaba hore se il’o enta.

Ba tle ba tsebe hore le haeba ho ka ba le bothta ba hore ntho ena e ba tšoare, bonyane ‘mele o tsebe hore o itoanele khahlanong le lefu lena ba seke ba hlokahala.

Re ea nakong ena ea phomolo nakong eo re nang le bothata bo boholo. Ke haufinyane libekeng tsa ho feta ha ke il’o reka peo Ladybrand  hobane ke bona hore ka hae ka mona ho na le mathata.

Ke bone ka mokhoa oo likoloi li neng li le sieo kateng, ke hore ho ne ho se na batho hoo ke ileng ka ipotsa hore na ekaba revenue re e fumana joang hobane ke e meng ea mekhoa eo e reng ha batho ba tšela, mekhoa ea ho tsamaea eba bonolo. U fumane hore re batla revenue ka mekhoa e batlang e ba bobebe.

Ha ke cho, tjena Mohlomphehi e ne e ka ‘Muso o khabane o ne o ka oa ikeletsa hore ba mpe ba bue le batho ba ikemetseng kapa le ho buisana le ‘Muso oa South Africa hore mekhoa ea ho tsamaea e mpe ebe betere, batho ba etse test ka 200 ha ho se ho thoe e ngata.

Re tsebe hore moruo oa rona o  nyolohe. Leha ho le joalo ho se ho bonahetse hore re ka phela re ntse re phela ka hare ho naha ebe chelete e etsa ntho eo re e bitsang circular flow of income, ea hore chelete ebe e chenchana matsohong a rona kapa e ntse e circulate ka hare ho naha.

Empa ho ea tsebahala hore ha ho na maikhona re tla ‘ne re iphumane re tlameha hore re ee li ngakeng kapa kae, ‘me ho ea hlokahala hore ‘Muso o khabane o ke o ikeletse hore ha e le mona re ea phomolong tjena, o ke o ikeletse hore o buisane le bo mphato ba bona ba South Africa hore mekhoa ea ho tsamaea e mpe e batle e ba bonolo le mokhoa oa lipatala li batle li ba bonolo.

Mohlomphehi ke kopa ho qetela ka taba e buueng ke Morena oa Sehlooho oa Thaba-Bosiu ka taba ea environment. Muso o ne o qalile ka leoto le letle haholo hore re ‘ne re be le hona hore re hloekise literopo tsa rona.Hobane ha re  tsebe le hore na ntho ena ea Covid-19 e tlisitsoe. Ke ile ka bona bohlasoa bona bo bongata ba ho re ha re heme moea o motle.

E ne e ka ‘Muso o ne o ka ikeletsa hore re khutleleng mono hore re qaleng hapehape hore re ke re hloekise moo re phelang teng.

Ka hona Mohlomphehi, ke kopa hore ke tlatse Tlhaiso ena hore re il’o phomola, ‘me ha re khutla selemong se tlang, re khutle re na le li-plan tse hlakileng Re tle re khutle re le mafolo-folo hobane motho ha ile a phomola, ha a tsoha mono o tsoha a le hantle hore a ka phetha mosebetsi.

Ha ke buile hakana, Ntate Vice, ke kopa u ntumelle hore ke re ke tlatsitse Tlhahiso ena e bohlokoa.

HON. SENATOR M. LEBESA: Kea leboha, Ntate Vice-President,

Ntumelle Ntate le ‘na kajeno ha ke tlatsa Tlhaiso ena eo e beoang kajeno hore Ntlo ena e Khababe ea Senate ha e phahama e koaloe ho fihlela nako e sa boleloang.

Ntate Motlatsi oa Mookameli oa Ntlo ha e le mona re koala kajeno ke boipiletso hore ‘Muso o Khabane oa Motlotlehi Rabasotho, joaloka Morena oa ka oa Sehlooho oa Ha Maama a ileng a beha tšisinyo ea hore ‘Muso oa Lesotho o ke o tšoare ‘moka oo o kopanyang sechaba ka mekhahlelo.

Le ba chang ba tšola ka hare ho tlolo ena ea Molao ea lipolao, ba be ba qetele ba tsoile ba ile sechabeng ho ea tšoara li ’moka moho le thapelo e le ho ipiletsa ho sechaba sa Basotho ka ketsahalo e bolutu ena e etsahalang.

Mohlala o phelang, Marena a ka a Sehlooho ba se ba bo ntšitse ho latela phatlalatso e ileng ea fanoa ka Ntlong ka koano hore Motlotlehi Rabasotho, beke ea ho feta ho ile hoa tšoaroa thapelo  Matlong a Borena bo boholo.

E le thapelo eo Motlotlehi a ipiletsang le hona ho rapela ho Morena Molimo le ho ipiletsa ho sechaba hore ka ‘nete liketsahalo tsena tsa lipolao le litlhekefetso tse etsahalang li tle li re khoe.

Mohlomphehi taba ena e ea tlama eo Motlotlehi a seng a e entse hore Bahlomphehi re le Ntlo, re le Baeta-pele ba sechaba, taba ena e bonahale e phamoleloa holimo, ka ho kopana le sechaba metseng le metsaneng moo re phelang hona teng ka lipitso e le ho ipiletsa ho sechaba.

Hobane re ea re lebile ka hare ho nako ea Keresemese eo re tsebang hantle hore ha ngata ho feta hanyane joale ka ha ‘Mé Mofumahali Morena oa ka oa Phamong, Nthati Bereng a supa hore batho bao ka lebaka la khera ba qetella ba phahamisa litlolo tsa Molao.

Mohlomphehi, ke boipiletso hore ‘Muso oa Lesotho o tle o bonahale nakong ena eo selemo se felang, ho bonahale Mafapha a Tšireletso a tšoarana ka matsoho e leng Sesole le Sepolesa e le ho bona hore taba ea tlolo ea Molao ka hare ho naha ka koano e’a theoha hobane joale ha e phahame e etsa hore naha moruo o putlame.

Ntumelle Ntate ha ke se ke ntse ke fera kajeno ke bontše Ntate hore boipiletso boo ke ratang hore ha e le mona Ntlo e kopane ebile e qhaloa kajeno, empa likomiti tsona ka ‘nete re ‘ne re bonahale re ntse re teteana ka lipalo tse holimo, likomiti tsa Ntlo ka mekhahlelo ea tsona e le matsatsi a hore li lule.

Hobane taba e kholo e ntseng e saletse tafoleng, matsatsi a ho feta re ne re tlameha hore re le komiti ea Petitions  ebe ho ile hoa tekenoa ho bitsoang Memorandum of Agreement or understanding lipakeng tsa Blue Cross le Lekala la Bophelo.

Taba eno e ile ea checha, che empa ke eo kopo Ntate hore Molula-setulo oa Komiti a e ntše joale re e khanne leha Ntlo e koetsoe. Taba eno e etsahale hobane Lekala la Bophelo le ile la kopa libeke tse peli, joale e ka ‘na eaba beke tse peli e ne e le ha li felella bekeng eona ena.

Ho ke ho bonahale ha litaba re li sebelitse ka Likomiti tsa Ntlo, ‘me sechaba se na le tšepo hore taba eno e sebelitsoe e phethetsoe. Ho bonahale re ikhanna, tšepo ena e sa le teng ea sechaba e qetelletse e phahama, ‘me ka hona kea tlatsa hore re tsamae re il’o phomola re khutle selemong se tlang re khile matla a macha, ‘me re otla kathata ho bonahala hore re kile ra kh’okh’a moea.

Ka mantsoe ana kea tlatsa, Ntate.

HON. SENATOR B. S. API: Ha ke u hlomphe Mohlomphehi, ke hlomphe Letona le teng ka hare ho rona le Litho.

Mohlomphehi ke mpa feela ke re joale ka ha ho thoe phomolo ho sa boleloe letsatsi la ho bula, empa joale e le nako ea phomolo ea Keresemese, e kholo ke hore Mohlomphehi re ebe re lebeletsoe ke sechaba sena seo re se etelletseng pele hore ebe letsatsing lena haeba ho thoe hoa phomoloa, re be re tšoere likarolo tse ling kapa lintlafalo tsa be li le teng ka hare ho metse le metsana eo re e eteletseng pele.

Feela re le batho re ebe re khutla re le likola tse ka mahlong, ‘Muso o sa phethahatsa leano la hore konteraka ea selemo ebe ba e phethile. E kholo ke hore Mohlomphehi, ‘na joale ka ha ke le Morena ka hare ho noka eane ea Makhaleng, tšokolo e kholo ea sechaba le ka nako e fetileng marokho a ile a oela.

Ke karolo eo ke reng Ntlo ha e il’o phomola tjena joale re boetse re le ka hare ho tsona lipula tsena tsa matlopo-tlopo, sona sechaba sane sa heso sa Makhaleng se se se ntse se lebeletse ebe karabelo ea ‘Muso haele mona joale Paramente e koaloa eba ‘Muso o ile oa fana hore na marokho a eme joang le hore na ho etsahale joang na.

Litaba-tabelo li ngata tsa sechaba tseo ba lebellang lintlafatso ka hare ho libaka tsa bona le ha e se e kaba litsela tse kenellang metseng le metsaneng ea tse sieo joale eba nako ena ke nako eo re reng selemo se felile feela Muso o sena karolo ea letho eo o e bapetseng mabapi le sechaba.

E kholo ke hore phomolo ena ea Keresemese ke eo bohle kaofela re il’o thaba le malapa a rona, ba ka  ntle ho naha le ba ka hare ho naha.

Hona joale tjena  Ntate Qoo, ha ke tsebe ha eno mane, haeba lihoai tsa heno tsa farelane le seiboko tsa 2018 le 2019 li patetsoe ke ‘Muso ona oo esale re hoebeshana le ona ka hare ho Matlo ana a mabeli, re lla ka hore ‘Muso o patale sechaba e tle e re selemong sena sa 2021 haeba re tla be re ntse re lebelletse empa tsa se fetileng ebe sechaba se patetsoe.

Taba tsena e ntse e le litaba tse ntseng li hoereana feela, ke litaba tse ntseng li buua ka hare ho Matlo ana a mabeli, sechaba se ntse se teile kalala.

Joale ke hore na Basotho ba il’o thaba ka eng, selemo ha se thoasa, re lebeletse ho tla etsa Mataoana a ka moso, re lebelletsoe ho tla etsa Bangoli ba baholo ba ‘Muso ka sechaba sena seo re lebelletsoeng ho se koetlisetsa hore se rutehe. Hona joale ’na eloa ea sa sebetseng ea sa faseng tae joaloka Morena oa Sehlooho,  joaloka ‘na le uena mokhethoa, joale a tšepetse farelaneng le seibokong, joale eba le hona joale tjena…  re lebeletsoe hore ha selemo se qala re il’o patalla bana ba likolo, joale chelete e hatuoe ka maoto ke ‘Muso.

Ke hore na Ntate litaba tsena, re re re il’o phomola re  arabela banna bale le basali bale ba mola hae hore re sebelitse eng? Re botsitse Matona a re arabetse  eng?

Ke taba e boima haholo ena Mohlomphehi ka ‘nete. Maoba ke ne ke sheba TV moo Bahlomphehi ba neng ba etetse haeno koana joale ho il’o bonoa karolo eane ea lihoai tse ikopantseng tsane tseo ‘Muso mohlomong o ileng oa ba tšella hore liramo li be teng ho bona.

Motho ha u sheba u ne u bona mahlabisa lihlong ka mohlape  ono oo ho neng ho thoe ho lebeletsoe li “A”, ho lebelletsoe liramo tse nepahetseng, ho nehetsoe ka liramo tse nepahetseng empa ha ure oa li sheba u bona liramo tse lapileng.

Joale u bona hore liramo tsena li lapile hobane phepo e le tšesanyane ho tsona. Joale potso ke hore na ‘Muso ntlafalo eo o reng Basotho ba  tle ba khahloe ho eona haholo ha bane ba re joale ke hore maliboho a koaloe, liramo tse hlahisoang ka hare ho naha ena liquality e nepahetseng, Basotho ba khahloe ke tsona.

Ke eng eo e neng e khahla Basotho ha li hlahisoa TV joale ho hlahisoa liramo tsa boemo bo fokotseng joalo?         E leng ho re litaba tsena, Ntate, ruri ke litaba tseo naha ena ea habo rona e kang maemo a Matona a naha ena h’a ikemisetsa hore naha ena e bonahale e le naha e khahlang batho, eo Basotho e reng ha ba le ka har’a eona ba bona e le naha eo ba bonang hore ke Lesotho la habo bona, le nepahetse, le khahla linaha tse ling.

Joale ke re, Ntate, ruri litaba tsena ha e le mona re koala tjena –  rea koala, Ntate. Ke re haeno mane kea kholoa lipeo le fihlile lisiung joaloka ha le le kaholim’a lihlaba, rona ba mesikong boholo ba rona batho ba fihlile lisiung, e le hobane lipeo le li-fertilizer li ne li le sieo.  Ba babeli, ba bararo bao e bang ba ile ba khona kapa ba pel’a ’Muso, ke bona ba ileng ba ts’oasa fertilizer kapa lipeo. 

Hona joale tjena, leha hothoe joale e se le nako eo ho qetelloang, e, ba mabalane, ha ho joalo. Letona maobane le ne le phatlalatsa hore lipeo li tla tla li ba teng le menonts’a, ke hona kamorao mohlomong ba ka imonang menoana, empa bana ke bao ke boneng ba ne ba akofela hore ba etse tlhahiso ea pele lehoetla le be teng. Ke hore ba ne ba lebelletse hore hona joale ka January ba be ba rekisa poone.

 Motho u bone hore makhaba a bona a matle, feela empa ha se makhaba a bonts’ang hore a ntlafetse ho latela ka tsela eo ekabang beng ba teng ba ne ba lebelletse hore ebe ba ile ba fumana fertilizer ka nako, ba khona ho jala, joale ba tle ba tsebe ho ba  khoebong eno ea bona ea thekiso ea lehoetla.

Joale ke re litaba tsena, Ntate, re se re re u le kahar’a rona, ha u li nka mofao u il’o bua le bo-mphato ua hao hore litaba tsa temo kahar’a naha ena ea Lesotho ke lintho tse tlamehang hore mariha ha a kena, fertilizer e be e tletse litoro le lipeo, e le hore ha selemo se thoasa le mariha, batho bao e bang ba khonne ho rekisa lijo ha ba qeta ho kotula, ba tsebe ho reka fertilizer, ba tsebe le ho reka lipeo nako e sa le teng.

Ke hobane nako ena kaofela li lieha ho tla,  joale nako eo ho tlamehang ho uoa temong, ebe joale sechaba se tlameha ho hlaba mokhosi, e le hobane joale ho se na letho le teng litorong, Ntate.

Leha ho le joalo, ke re ts’its’inyo ena ea hore Ntlo e phomole, e phomolela ho ea Keresemeseng, Ntate, nako e fihlile ea hore ho uoe phomolong, Ntate. Ba bang re tsebe ho ea bona eona mesebetsi eno ea masimong le ho ea kofola ba bang.

 Joaloka batho ba nang le likhuts’oane tsa Farelane le Seiboko, joale ke nako eo re tla atametsa meriana ho ea metebong joale, e le hore re il’o etsa likarolo tse ntlafetseng hona likhuts’oaneng tseo tsa rona.  Ke monyetla o moholo oa hore re il’o phomola, re tle re tsebe ho ea li fa meriana ka nako.

Ntate, leha ho le joalo re re, helele! 

Rea leboha, Ntate…(LITLATSE)…

MR. VICE-PRESIDENT:  Kea leboha, Setho se Khabane.

Question put and agreed to.

RESOLVED:

That, this Honourable House when it rises today, 2nd  December, 2021, it do adjourn sine die.

MR. VICE-PRESIDENT: Litho tse Khabane li buile ka matla a maholo.

, Re ea nakong ena ea phomolo re le ka hare ho nako e mpe hofeta linako tsohle, ho latela lipolaeano tse teng Lesotho mona. ‘Me re le baetapele ba sechaba, ha re eeng libakeng tseo re tsoang ho tsona, re ke re il’o bua le banna le basali ba Basotho, hore re ke re emiseng ho bolaeana joalo ka ha eka re rinya lits’ints’i tjena.

Bo-‘M’e le bo-Ntate, Morena oa Matelile o buile taba e kholo, eo e leng ea bohlokoa hore ke nako ea temo. , ha re eeng hae, re tloheng Maseru. Taba eno e bohlokoa haholo.

Ke ne ke re, Ntate, ke nako ea temo. (Morena Khoabane ha u etsa mohlala u o etse ka motho ea nepahetseng, u se ke ua qala litaba) ‘me  joale ha e le nako ea temo joalo ka ha u boletse, Litho tse Khabane li boletse, ‘moho le Morena oa ka Morena Api o qeta ho bua ka eona, le Ntate Au o qeta ho bua ka eona le batho ba bangata –  hore temo ea selemo sena e hanne re e roballa teleha, ‘me taba eno ke bomalimabe bo ts’abehang, hobane mesebetsi e felile ka lebaka la corona le lintho tse ling. ‘Me mekhoa eo batho ba neng ba ka tseba ho iphepa ka eona, ke ka ho lema le lintho tse  ling.

E ‘ngoe e kholo eo ke ratang ho ipiletsa ho rona re le baetapele ba sechaba, ke hore re il’o bona hore sechaba se entela taba ena ea corona, hobane le leqhubu lane labone leo ho nts’o buuoa ka lona, ha u shebelletse litaba, u bala lintho tsa marang-rang mona, ho bonahala eka joale le lits’oaetso lia nyoloha. ‘Me taba eno e lokela hore, Letona le Khabane le ‘Muso, u itlhophe hore le bane ba tla kena ka likhoroana tsa mats’a, ho tl’o bonoe hore ba fumana lintho.

Empa e kaholimo-limo, naha ea Lesotho e ts’oere lipapali tsena tsa bacha, ‘me eka ba ntho e ntle ha Litho tse Khabane re ka etsang honour lipapali tseno ka hore nako eo re fumanang monyetla, re ke re il’o hlaha mono moo li tla be li ts’oaretsoe teng. (LERATA)…

Joale ke re, Letona le Khabane, ha ke tla mosebetsing mona ke bone ba bang ba lutse tlas’a bese e robehile ka bona.  Joale ke re re fihlile moo re tl’o koala Ntlo, re ea tabeng e kholo haholo ea ketekelo ea Letsatsi la Tsoalo la Morena oa rona Jesu Kriste, Morena oa ka oa Rothe.  Ha re etelleng pele sechaba seo re se eteletseng pele ka lithapelo, re sebetseng joalo, re sebetseng ka boikarabello –  empa e kholo haholo, Morena oa ka oa Matelile, Molimo a tl’a re thuse, Ntate, re khutle re feletse, re tle re il’o lulang, re ipaballe.

Ke kopa hore re qetelle ka hore ke hopotse Litho tse Khabane hore re na le baeti ba Lesotho Town and Regional Planning Institute, ba ratang ho tla bua le rona ka litaba tsa Lesotho’s land use crisis, hona joale.

Re boetse re na le Ntate Makoanyane Letsie, ea tla rata hore a bue le rona ka litaba tsa Makoanyane II Model of Leadership.

The House is adjourned sine die.

ADJOURNMENT

Thereupon, Mr. Vice-President adjourned the House sine die, without question put, pursuant to Standing Orders.

House accordingly adjourned sine die at 12:48 hrs.